Haydarpaşa ve hat boyu

Haydar Paşa, III. Selim'in vezirlerinden. Şimdi askeri hastane olan binayı kışla olarak yaptıran, oraya ismi kalmış olan adam...

Otuzyedi sene evvel (1902'de), şimdiki garın yeri doldurulmamış; dalkagıran malgakıran arama. Her taraf deniz, lodosta dağlara çıkmada.

Eski istasyon Kadıköyü'nden uzanan rıhtımın sağındaydı. Kıyısında külüstür iskele; başlıca vapurları da 11 numara, iki başlı 21 numara...

Haydarpaşa - İzmit hattı 1864'te açılmış. Hükümet başaramayarak alt tarafını 1887'de Anadolu Demiryolları Şirketi'ne devretmiş (...)

Trene binerek yukarı doğru yolu tutalım: Sağımız Haydarpaşa Çayırı, solumuz İbrahimağa. Buralar Anadolu'yu aşıp sınırlara giden, şark seferlerine iştirak eden kıtaata ordugahlık edermiş. II. Mahmud Çamlıca'ya rağbet edip sık sık gelir gider olduktan sonra havaliye rağbet artmış. (...)

Vagonun içinde, gidiyoruz. mükemmel ‘‘ecel beşiği’’ olan, çok kimseleri verilmiş sadakalarına bağışlayan Ziverbey Yokuşundaki şimendifer geçidini geçer geçmez, hemen solda Acemler denilen kalantorların kaşanesi, bahçesi, limonlukları. Ve boyluboyunca köşkler... Zühtü Paşa'nın çok ağaçlıklı malikanesi, gene haneler ve Kızıltoprak İstasyonu. Adının gelişatı toprağının kızıl oluşundan... Semtin Kuyubaşı tarafları sonra rağbet görmüş. Abdülaziz (1861-1876) zamanında en tehlikeli mevkilerden biriymiş. Sebebi de Veliahd Murad Efendi Köşkünün ve çiftliğinin oracıkta oluşu. Civanbaht göz hapsinde amma deryadil (hoşgörülü). (...)

Kızıltoprak'la Feneryolu arasında da seyrek seyrek köşkler mevcuddu. Geçende dediğimiz gibi Frenkçesi ‘‘bifurcation’’ olan Feneryolu İstasyonundan Fenerbahçe'ye hat ayrılır, gidip gelme bilet, üç, beş kuruşa müşteri taşır dururdu.

Fenerbahçe müdavimleri konak arabalarının, kira faytonlarının içinde kurulu, Belvü Otelini ve sıradaki ecnebi villalarını geçip set üstündeki namazgahın önünden kıvrılırlarken, trenden çıkıp tabanı tutmuşlara gözucu etmezlerdi. O yayancıkların hemen hepsi de kenar semtler sakinleri; İstanbul'dan gelenler, Üsküdar'dan bayır aşağı vuranlar, Yeldeğirmeni'nin Beni İsrailleri (Yahudileri). Sakız ağaçlarının altında, kulakları, kalkacak şimendifer düdüğünde, sandalyelere, hasırlara yayılırlardı.

İlerideki doldurma ve köprü ne gezer? Buradaki geçit de can pahasına. Şûray-ı Devlet (Danıştay) âzasından Musullu Sami Beylerle mi, Daire-i Askeriye Muhasebat Dairesi İkinci Şube müdürü Rıza Beylerle mi ahbabsın, yoksa şehbender (konsolos) Torpil Tevfik Beye mi gideceksin, sağı solu iyice kollamazsan lokomotifin altına gittin bitti. (Akşam, 28 Şubat 1939)

(İstanbul Kazan, Ben Kepçe, İletişim Yayınları)