Güneş sistemini yakından tanıyalım
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Aralık 27, 2004 23:21
Son zamanlarda astronomlar Kuiper Kuşağında yüzlerce obje buldular, bazılarının büyüklüğü neredeyse Plüto kadardı. Astronomlar Plüto’nun güneş sisteminin dışında olduğunu düşünmeye başladılar böylece yakın uzayın yeniden tanımlanma süreci başladı.
İç güneş sistemi
0- 5,2 AU veya AB (Astronomik Birim)
İç güneş sistemi güneşten Jüpiter’e uzanan, ancak Jüpiter’i içine almayan, 736 milyon kilometrelik bir alana uzanır. Güneş sistemi bir bütün olarak yaklaşık 4,5 milyar yıl önce bir toz ve gaz yığınının parçalanması sonucunda oluştu. Gezegenimsi adı verilen iri kaya parçalarını andıran bir yığın cisim zamanla birleşip Merkür, Venüs, Dünya ve Mars gibi kayalık gezegenlerin yanı sıra bunların kurak uydularının da oluşmasına neden oldu. Bu süreçten geriye kalan artıklar şimdi asteroit kuşağında yer alıyor. Daha uzaklarda, güneşin sıcaklığından yoksun yerlerde hidrojen ve helyum gibi gazlar buharlaşamadıklarından birikip Jüpiter, Satürn, Neptün ve Uranüs gibi gazlı dış gezegenleri oluşturdu.
Asteroit Kuşağı:
Asteroitlerin büyük bir bölümü güneşten yaklaşık 336 milyon kilometre uzaklıktaki yörüngede yer alıyor. Bunların küçük bir bölümü 592 kilometre uzaklıktaki bir yörüngede yer alırken, üçüncü bir grup Jüpiter ile aynı yörüngeyi (ancak aynı noktayı değil) paylaşıyor. En azından yüz asteroidin çapı iki kilometre kadarken, 200 kadarının eni 320 kilometreye ulaşıyor. En büyük asteroit olarak bilinen Ceres’in eni ise 960 kilometreyi buluyor.
Kuiper Kuşağı: 30-50 AU
Kuiper kuşağı güneşten yaklaşık 4,8 milyar kilometre uzaklıkta, Neptün’ün yörüngesinden başlayıp yaklaşık 8 milyar kilometreye uzanan ve buzlu kayalardan oluşan geniş bir alan. Bunun ötesinde gözlenen cisim sayısı belirgin bir biçimde azalıyor ve sonunda daha da uzaklardaki Oort bulutuna ulaşılıyor. Kuiper kuşağında milyarlarca cismin bulunabileceğine inanılıyor. 2288 kilometre enindeki Plüton bu kuşağın bilinen en büyük üyesi olduğu gibi, atmosfere sahip tek cisim olma özelliğini de taşıyor. Charon adıyla bilinen bir uydusunun da olması yüzünden Plüton uzun bir süre bu donmuş bölgede yer alan öteki uzay cisimlerinden farklı bir yere oturtuldu. Ancak artık Kuiper kuşağında yer alan on kadar cismin de uydusu olduğu biliniyor.
Kuiper kuşağındaki cisimlerin bugün bulundukları yere yakın yerlerde oluştuklarına ve zaman içinde pek de değişmediklerine inanılıyor. Bu cisimler farklı renkler sergileseler de, tümünün yarı buz yarı kayadan oluştuğu sanılıyor.
Oort Bulutu 10,000 Ğ 100,000 AU
Uzayın yaklaşık 14 trilyon kilometre derinliklerine uzanan ve henüz olgunlaşmamış kuyrukluyıldızlardan oluşan dev bir küre olan Oort Bulutu tüm güneş sistemini çevreliyor. Bu bulutun, gezegenleri de oluşturan maddenin kusursuza yakın örnekleri olan, toz ve uçucu gazlardan oluşan trilyonlarca kütle içerdiğine inanılıyor.
Güneşin yörüngesini 200 yılı aşkın bir sürede kat eden kuyrukluyıldızların izlediği garip yolu açıklamaya çalışırken, Oort Bulutunun varlığına 1950 yılında ilk kez dikkat çeken kişi Jan Hendrik Oort adlı Hollandalı uzaybilimci oldu. Söz konusu model bulutun içeriğinin Jüpiter ve öteki gazlı dev gezegenlerin bulunduğu çok daha yakın bir yerlerde oluştuğunu, ancak sonradan kütleçekim etkisiyle bu ilk parçacıkların uzaklara sürüklendiğini ortaya koyuyor. Bugün Oort bulutunda bu özgün malzemenin olsa olsa %5’ine rastlanıyor; gerisinin tümden güneş sisteminden dışarıya atıldığı belirtiliyor.
Zamanla geçmekte olan yıldızların çekim gücüyle cisimlerin yörüngeleri değişime uğruyor.
Ancak kesin tanımı yapılamayan ve güneşin birkaç bin astronomik birim uzağında yer alan iç Oort bulutundaki cisimler kökenleriyle ilgili birtakım izler taşıyorlar. Bu yüzden bulutun söz konusu bölümünün yassı olduğuna inanılıyor. Yuvarlak olan dış bölümün ise yaklaşık bir milyar yılda oluştuğu ve bu nedenle de güneş sistemindeki en genç yapı olduğu sanılıyor.
Ixion
Bulunuşu: 22 Mayıs 2001
Güneşten uzaklığı: 5,9 milyar kilometre
Çapı: 800 kilometre
Yörünge: 250 yıl; elips biçiminde
Özellikleri: Genelde karanlık olan yüzeyi karbonla rönten ışınlarına tutulmuş organik bileşimlerden oluşan tholin adlı bir polimerin karışımı
Ouaoar
Bulunuşu: 4 Haziran 2002
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 1280 kilometre
Yörünge: 285 yıl; çembere yakın
2002 UX25
Bulunuşu: 30 Ekim 2002
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 928 kilometre
Yörünge: 278 yıl; elips biçiminde
Varuna
Bulunuşu: 28 Kasım 2000
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 896 kilometre
Yörünge: 283 yıl; çember biçiminde
Özellikleri: Suyu andıran yoğunluğuyla bu kütle gözenekli bir moloz yığını olabilir; katı bir cisim değil.
2002 TX300
Bulunuşu: 15 Ekim 2002
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 864 kilometre
Yörünge: 283 yıl; elips biçiminde
2002 AW197
Bulunuşu: 10 Ocak 2002
Güneşten uzaklığı: 7 milyar kilometre
Çapı: 880 kilometre
Yörünge: 327 yıl; elips biçiminde
2004 DW
Bulunuşu: 17 Şubat 2004-12-03
Güneşten uzaklığı: 7 milyar kilometre
Çapı: 1600 kilometre
Yörünge: 250 yıl; elips biçiminde
Özellikleri: Bu da, Plüton gibi, Neptün ile 2,3’lük bir salınımla dönüyor
0- 5,2 AU veya AB (Astronomik Birim)
İç güneş sistemi güneşten Jüpiter’e uzanan, ancak Jüpiter’i içine almayan, 736 milyon kilometrelik bir alana uzanır. Güneş sistemi bir bütün olarak yaklaşık 4,5 milyar yıl önce bir toz ve gaz yığınının parçalanması sonucunda oluştu. Gezegenimsi adı verilen iri kaya parçalarını andıran bir yığın cisim zamanla birleşip Merkür, Venüs, Dünya ve Mars gibi kayalık gezegenlerin yanı sıra bunların kurak uydularının da oluşmasına neden oldu. Bu süreçten geriye kalan artıklar şimdi asteroit kuşağında yer alıyor. Daha uzaklarda, güneşin sıcaklığından yoksun yerlerde hidrojen ve helyum gibi gazlar buharlaşamadıklarından birikip Jüpiter, Satürn, Neptün ve Uranüs gibi gazlı dış gezegenleri oluşturdu.
Asteroit Kuşağı:
Asteroitlerin büyük bir bölümü güneşten yaklaşık 336 milyon kilometre uzaklıktaki yörüngede yer alıyor. Bunların küçük bir bölümü 592 kilometre uzaklıktaki bir yörüngede yer alırken, üçüncü bir grup Jüpiter ile aynı yörüngeyi (ancak aynı noktayı değil) paylaşıyor. En azından yüz asteroidin çapı iki kilometre kadarken, 200 kadarının eni 320 kilometreye ulaşıyor. En büyük asteroit olarak bilinen Ceres’in eni ise 960 kilometreyi buluyor.
Kuiper Kuşağı: 30-50 AU
Kuiper kuşağı güneşten yaklaşık 4,8 milyar kilometre uzaklıkta, Neptün’ün yörüngesinden başlayıp yaklaşık 8 milyar kilometreye uzanan ve buzlu kayalardan oluşan geniş bir alan. Bunun ötesinde gözlenen cisim sayısı belirgin bir biçimde azalıyor ve sonunda daha da uzaklardaki Oort bulutuna ulaşılıyor. Kuiper kuşağında milyarlarca cismin bulunabileceğine inanılıyor. 2288 kilometre enindeki Plüton bu kuşağın bilinen en büyük üyesi olduğu gibi, atmosfere sahip tek cisim olma özelliğini de taşıyor. Charon adıyla bilinen bir uydusunun da olması yüzünden Plüton uzun bir süre bu donmuş bölgede yer alan öteki uzay cisimlerinden farklı bir yere oturtuldu. Ancak artık Kuiper kuşağında yer alan on kadar cismin de uydusu olduğu biliniyor.
Kuiper kuşağındaki cisimlerin bugün bulundukları yere yakın yerlerde oluştuklarına ve zaman içinde pek de değişmediklerine inanılıyor. Bu cisimler farklı renkler sergileseler de, tümünün yarı buz yarı kayadan oluştuğu sanılıyor.
Oort Bulutu 10,000 Ğ 100,000 AU
Uzayın yaklaşık 14 trilyon kilometre derinliklerine uzanan ve henüz olgunlaşmamış kuyrukluyıldızlardan oluşan dev bir küre olan Oort Bulutu tüm güneş sistemini çevreliyor. Bu bulutun, gezegenleri de oluşturan maddenin kusursuza yakın örnekleri olan, toz ve uçucu gazlardan oluşan trilyonlarca kütle içerdiğine inanılıyor.
Güneşin yörüngesini 200 yılı aşkın bir sürede kat eden kuyrukluyıldızların izlediği garip yolu açıklamaya çalışırken, Oort Bulutunun varlığına 1950 yılında ilk kez dikkat çeken kişi Jan Hendrik Oort adlı Hollandalı uzaybilimci oldu. Söz konusu model bulutun içeriğinin Jüpiter ve öteki gazlı dev gezegenlerin bulunduğu çok daha yakın bir yerlerde oluştuğunu, ancak sonradan kütleçekim etkisiyle bu ilk parçacıkların uzaklara sürüklendiğini ortaya koyuyor. Bugün Oort bulutunda bu özgün malzemenin olsa olsa %5’ine rastlanıyor; gerisinin tümden güneş sisteminden dışarıya atıldığı belirtiliyor.
Zamanla geçmekte olan yıldızların çekim gücüyle cisimlerin yörüngeleri değişime uğruyor.
Ancak kesin tanımı yapılamayan ve güneşin birkaç bin astronomik birim uzağında yer alan iç Oort bulutundaki cisimler kökenleriyle ilgili birtakım izler taşıyorlar. Bu yüzden bulutun söz konusu bölümünün yassı olduğuna inanılıyor. Yuvarlak olan dış bölümün ise yaklaşık bir milyar yılda oluştuğu ve bu nedenle de güneş sistemindeki en genç yapı olduğu sanılıyor.
Ixion
Bulunuşu: 22 Mayıs 2001
Güneşten uzaklığı: 5,9 milyar kilometre
Çapı: 800 kilometre
Yörünge: 250 yıl; elips biçiminde
Özellikleri: Genelde karanlık olan yüzeyi karbonla rönten ışınlarına tutulmuş organik bileşimlerden oluşan tholin adlı bir polimerin karışımı
Ouaoar
Bulunuşu: 4 Haziran 2002
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 1280 kilometre
Yörünge: 285 yıl; çembere yakın
2002 UX25
Bulunuşu: 30 Ekim 2002
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 928 kilometre
Yörünge: 278 yıl; elips biçiminde
Varuna
Bulunuşu: 28 Kasım 2000
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 896 kilometre
Yörünge: 283 yıl; çember biçiminde
Özellikleri: Suyu andıran yoğunluğuyla bu kütle gözenekli bir moloz yığını olabilir; katı bir cisim değil.
2002 TX300
Bulunuşu: 15 Ekim 2002
Güneşten uzaklığı: 6,4 milyar kilometre
Çapı: 864 kilometre
Yörünge: 283 yıl; elips biçiminde
2002 AW197
Bulunuşu: 10 Ocak 2002
Güneşten uzaklığı: 7 milyar kilometre
Çapı: 880 kilometre
Yörünge: 327 yıl; elips biçiminde
2004 DW
Bulunuşu: 17 Şubat 2004-12-03
Güneşten uzaklığı: 7 milyar kilometre
Çapı: 1600 kilometre
Yörünge: 250 yıl; elips biçiminde
Özellikleri: Bu da, Plüton gibi, Neptün ile 2,3’lük bir salınımla dönüyor