Gökyüzünde muhteşem gölge oyunu seyredeceğiz
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Mart 04, 2006 00:00
29 Mart 2006 günü ülkemizde tam güneş tutulması izleyeceğiz. Tam güneş tutulması her zaman kolay kolay görülecek bir olay değildir. Ama biz bu açıdan şanslı sayılırız. Yedi yıl aradan sonra Güneş ve Ay’ın nefes kesen gölge oyununu yeniden izleyebileceğiz. Bu şahane fırsatı kaçırmayın deriz. Bundan sonraki büyük gösteri ülkemizde 30 Nisan 2060’ta!
Tarih 11 Ağustos 1999. Aksaray yakınlarında alçak bir tepenin üzerindeyiz. Önümüzde tüm heybetiyle Hasan Dağı![/images/100/0x0/55ea9333f018fbb8f888ee63]()
bize bakıyor, zirvesindeki sisli bulut perdesini sıyırıp atmış. Tepenin eteklerinden parlak pullu bir yılan gibi kıvrılan Melendiz çayından, tozu dumana katarak geçen manda sürüsünün son toynak sesleri geliyor kulağımıza.
Harika bir manzaranın içindeyiz, ama o gün gözümüz gökyüzünde ve saatte. İkiye birkaç dakika kala Ay’ın güneşin kenarında siyah bir çentik attığını görünce hemen koruyucu gözlüklerimizi takıp, Ay’ın nazlanarak Güneşin üzerine kayışını izleyemeye koyulduk.
Ay’ın kenarı, Güneşin ortasına yaklaştığında, ilk kez ışığın azaldığını fark ettik, Melendiz’in karşı kıyısındaki ağaçlar artık o kadar yeşil değildi sanki. Ay, güneşin ortasına geçtikten sonra ortalık iyice karardı. Ama bu yağmur bulutlarının getirdiği karanlığa benzemiyordu, sanki güneş tepe lambasından, loş bir ışık veren gece lambasına dönüşmüş ve çevremizdeki pastoral güzelliği, sararmış bir fotoğrafa taşımıştı.
Parlak ışık, kavurucu sıcağı da alıp götürmüştü, artık bunalmıyorduk ya da kendimizi bu muhteşem doğa olayına kaptırdığımız için hissetmiyorduk belki de. Bir müddet sonra zaten tüm dikkatimiz yalnızca güneşin üzerindeydi. Beklenen an gelmişti, güneşin etrafında parlak bir beyaz bir ışık tacı oluştu, bu koronaydı.
Tabii herkes bizim kadar şanslı değildi. Tam güneş tutulması belli bölgelerden izlenebildi, diğerleri parçalı güneş tutulmasının keyfini çıkarabildiler sadece.
Peki güneş tutulması tam olarak nasıl oluşuyor, parçalı ve tam tutulma arasındaki fark ne? Gelin küçük bir bilgi gezintisine çıkalım.
Bir güneş tutulması, güneşin kısmen veya tümüyle bir gökcismi tarafından örtülmesi sonucunda oluşuyor. Tabii bizim için bu gökcismi (neredeyse) her zaman Ay’dır. Güneş tutulması sırasında bulunduğumuz bölgeye ve hava koşullarına göre tam, parçalı veya halkalı güneş tutulması olayını yaşabiliriz.
29 Mart 2006 günü meydana gelecek tutulma, Libya, Mısır ve Türkiye’de tam güneş tutulması olarak izlenebilecek.
Tam ve parçalı tutulma
Ay, güneşi tümüyle örttüğü zaman tam güneş tutulması gerçekleşmekte. Hava koşullarına bağlı olarak çevremiz iyice kararır ve parlak yıldızları bile görebiliriz.
Tabii her şeyden önemlisi, önüne geçen Ay yüzünden, Güneşin siyah bir diske dönüşmesi ve etrafında parlak bir ışık tacının oluşturması bu doğa olayının en heyecan verici yanıdır.
Halkalı güneş tutulması
Dünyanın belli bir bölgesinde tam güneş tutulması ortalama olarak birkaç yüz yılda bir yaşanır. Tam güneş tutulması birkaç saniye ila en fazla yedi buçuk dakika kadar sürebilir ve sadece birkaç kilometre genişliğinde bir koridordan izlenebilmekte. Bu koridorun dışında kalanlar parçalı güneş tutulmasını takip edebilirler bu da bir saat kadar devam eder.
Ay, Güneşin önüne kayıp tümüyle örtemediği zaman halkalı güneş tutulması meydana gelir. Güneşten geriye sadece bir halka kalır. Korona ve yıldızlar görünmez, gökyüzü aydınlıktır. Halka biçimindeki güneş tutulması, birkaç saniye ile 12 dakika kadar devam eder ve bir ila birkaç kilometrelik bir koridor içinde görülebilir. Bu koridorun dışında kalanlar, halkalı güneş tutulmasından önce ve sonra bir saat kadar parçalı tutulma izleyebilirler.
Güneş tutulması değme olarak adlandırılan dört evrede incelenmekte.
Birinci değmede, parçalı tutulma başlar. Bu Ay’ın Güneş diskinin önünden ilk kez geçtiği andır. İkinci değmede tam tutulma başlar, Ay Güneşi tamamen örter. Ay, güneşin bir kısmını göstermeye başlayınca tam tutulmanın sonuna gelinmiştir, bu üçüncü değmedir. Son değme parçalı tutulmanın sonudur. Ay güneşin önünden çekilerek, tamamen görünmesine izin verir.
Peki güneş tutulması neler yaşanıyor? Mesela tam güneş tutulması sırasında gökyüzünün aydınlığı aşağı yukarı, tam güneş ışığındaki aydınlığın 1/100.000 ila 1/10.000 kadar olur. Bu aydınlık dolunay gecesinin aydınlığından aşağı yukarı 5-50 misli kadardır. Üzeri Ay ile örtülen Güneşin ışığı çevresindeki koronadan yansır.
Işık tacı
Tam güneş tutulması sırasında karanlık güneş diski etrafında parlayan bu ışık tacı, ince olmasına rağmen bir milyon derece hatta daha bile kızgındır. Özellikle kızılötesi ve röntgen alanında ışıldar. Korona, manyetik alanlarca uyarılan/tetiklenen elektrik akımlarıyla ateşlenmekte.![/images/100/0x0/55ea9333f018fbb8f888ee65]()
Koronanın dış kenarındaki gazlar, manyetik alanlarca güneş sistemine taşınır ve güneş rüzgarlarına dönüşürler. Koronanın belirgin bir kenarı yoktur, ışınlar düzensiz bir şekilde uzaya ve güneş rüzgarlarına doğru akar. Koronadaki ışık uzantıları genelde güneşin iki milyon kilometre ilersine kadar uzanırlar.
1999 yılındaki tutulmanın aydınlığı tam güneş ışığı aydınlığının 1/30.000-1/10.000 kadardı. Geriye kalan bu aydınlığın hesaplanması hava koşullarına bağlı olarak çok zordur.
Biz ışık farkını tam tutulmadan kısa bir süre önce fark edebiliriz. Ay’ın, Güneşin ortasına doğru kaymaya başlamasından on dakika kadar sonra açık ve bulutsuz gökyüzü hafifçe kararmaya başlar ve bir dakika sonra kararma iyice fark edilecek duruma gelir.
Bu andan itibaren açık ve hafif bulutlu gökyüzünde, Güneşin önündeki kara gölge de görünmeye başlar. Kapalı havada kararma, tam tutulmadan beş dakika öncesine kadar fark edilemez bile.
16 dakikada gelip gidecek
29 Martta gerçekleşecek tam güneş tutulması ülkemizde 160km genişliğinde bir koridordan izlenebilecek. Yani 1999 yılındakinden neredeyse iki misi genişliğinde! Güneş tutulması kuzeydoğuya yönelerek Ordu üzerinden Karadeniz’e doğru ilerleyecek.
Güneş tutulması mutlaka koruyucu gözlükle izlenmeli
Güneşe çıplak gözle baktığımızda, gözümüzün ağtabakası zarar görür. Neden mi? Göz merceğimiz ışığı tıpkı bir büyüteç gibi tek bir noktada odaklar. Burada ağtabakasına zarar verecek kadar ışık birikir. Eğer güneş tutulmasını dürbün veya teleskopla izleyecekseniz durum daha tehlikeli hale gelir.![/images/100/0x0/55ea9333f018fbb8f888ee67]()
Bu aletlerin mercekleri gözümüzden daha fazla ışık toplayarak odaklıyorlar. Dolayısıyla da koruyucu gözlük kullanmadan dürbünle güneşe bakmak dört misli daha risklidir. Özellikle 1999 yılındaki güneş tutulmasından sonra özel tutulma gözlükleri üretiliyor.
Basit bir karton çerçeveden üretilen bu gözlüklerin camları, güneş ışığının yalnızca 100.000’de birini yani %0,001’ini geçiren özel güneş filtreli folyolardan oluşmakta. Tutulma gözlükleri Işıltı Yayıncılık (http://tutulma2006.sitemynet.com) ve Karman Ltd. şirketinden (www.gunestutulmasi.com) temin elde edebilirsiniz.
29 Mart’tan sonraki güneş tutulmaları ne zaman ve nerede?
22 Eylül 2006: Parçalı tutulma; Güney Amerika, Atlantik Okyanusu, Batı ve Doğu Afrika, Antarktika. Halkalı tutulma: Guyana, Surinam, Fransız Guyanası, Brezilya.
19 Mart 2007: Parçalı tutulma; Asya, Alaska
11 Eylül 2007: Parçalı tutulma; Güney Amerika, Antarktika
7 Şubat 2008: Parçalı tutulma; Antarktika, Güneybatı Avustralya, Yeni Zelanda, Polinezya. Halkalı tutulma: Antarktika.
1 Ağustos 2008: Parçalı tutulma; Kanada, Grönland, Avrupa, Asya. Tam tutulma: Kanada, Grönlanda, Rusya (Kazakistan) Moğolistan, Çin.
26 Ocak 2009: Parçalı tutulma; Güney Afrika, Hint Okyanusu, Antarktika, Hindistan, Güneydoğu Asya, Endonezya, Avustralya. Halkalı tutulma: Endonezya (Malezya), (Filipinler).
22 Temmuz 2009: Parçalı tutulma; Asya, Polinezya, Pasifik Okyanus. Tam tutulma: Hindistan, Nepal, Bangladeş, Bütan, Çin, Doğu Çin Denizi Ogasawara adaları (Japonya), Marşal adaları, Samoa adaları.
Harika bir manzaranın içindeyiz, ama o gün gözümüz gökyüzünde ve saatte. İkiye birkaç dakika kala Ay’ın güneşin kenarında siyah bir çentik attığını görünce hemen koruyucu gözlüklerimizi takıp, Ay’ın nazlanarak Güneşin üzerine kayışını izleyemeye koyulduk.
Ay’ın kenarı, Güneşin ortasına yaklaştığında, ilk kez ışığın azaldığını fark ettik, Melendiz’in karşı kıyısındaki ağaçlar artık o kadar yeşil değildi sanki. Ay, güneşin ortasına geçtikten sonra ortalık iyice karardı. Ama bu yağmur bulutlarının getirdiği karanlığa benzemiyordu, sanki güneş tepe lambasından, loş bir ışık veren gece lambasına dönüşmüş ve çevremizdeki pastoral güzelliği, sararmış bir fotoğrafa taşımıştı.
Parlak ışık, kavurucu sıcağı da alıp götürmüştü, artık bunalmıyorduk ya da kendimizi bu muhteşem doğa olayına kaptırdığımız için hissetmiyorduk belki de. Bir müddet sonra zaten tüm dikkatimiz yalnızca güneşin üzerindeydi. Beklenen an gelmişti, güneşin etrafında parlak bir beyaz bir ışık tacı oluştu, bu koronaydı.
Tabii herkes bizim kadar şanslı değildi. Tam güneş tutulması belli bölgelerden izlenebildi, diğerleri parçalı güneş tutulmasının keyfini çıkarabildiler sadece.
Peki güneş tutulması tam olarak nasıl oluşuyor, parçalı ve tam tutulma arasındaki fark ne? Gelin küçük bir bilgi gezintisine çıkalım.
Bir güneş tutulması, güneşin kısmen veya tümüyle bir gökcismi tarafından örtülmesi sonucunda oluşuyor. Tabii bizim için bu gökcismi (neredeyse) her zaman Ay’dır. Güneş tutulması sırasında bulunduğumuz bölgeye ve hava koşullarına göre tam, parçalı veya halkalı güneş tutulması olayını yaşabiliriz.
29 Mart 2006 günü meydana gelecek tutulma, Libya, Mısır ve Türkiye’de tam güneş tutulması olarak izlenebilecek.
Tam ve parçalı tutulma
Ay, güneşi tümüyle örttüğü zaman tam güneş tutulması gerçekleşmekte. Hava koşullarına bağlı olarak çevremiz iyice kararır ve parlak yıldızları bile görebiliriz.
Tabii her şeyden önemlisi, önüne geçen Ay yüzünden, Güneşin siyah bir diske dönüşmesi ve etrafında parlak bir ışık tacının oluşturması bu doğa olayının en heyecan verici yanıdır.
Halkalı güneş tutulması
Dünyanın belli bir bölgesinde tam güneş tutulması ortalama olarak birkaç yüz yılda bir yaşanır. Tam güneş tutulması birkaç saniye ila en fazla yedi buçuk dakika kadar sürebilir ve sadece birkaç kilometre genişliğinde bir koridordan izlenebilmekte. Bu koridorun dışında kalanlar parçalı güneş tutulmasını takip edebilirler bu da bir saat kadar devam eder.
Ay, Güneşin önüne kayıp tümüyle örtemediği zaman halkalı güneş tutulması meydana gelir. Güneşten geriye sadece bir halka kalır. Korona ve yıldızlar görünmez, gökyüzü aydınlıktır. Halka biçimindeki güneş tutulması, birkaç saniye ile 12 dakika kadar devam eder ve bir ila birkaç kilometrelik bir koridor içinde görülebilir. Bu koridorun dışında kalanlar, halkalı güneş tutulmasından önce ve sonra bir saat kadar parçalı tutulma izleyebilirler.
Güneş tutulması değme olarak adlandırılan dört evrede incelenmekte.
Birinci değmede, parçalı tutulma başlar. Bu Ay’ın Güneş diskinin önünden ilk kez geçtiği andır. İkinci değmede tam tutulma başlar, Ay Güneşi tamamen örter. Ay, güneşin bir kısmını göstermeye başlayınca tam tutulmanın sonuna gelinmiştir, bu üçüncü değmedir. Son değme parçalı tutulmanın sonudur. Ay güneşin önünden çekilerek, tamamen görünmesine izin verir.
Peki güneş tutulması neler yaşanıyor? Mesela tam güneş tutulması sırasında gökyüzünün aydınlığı aşağı yukarı, tam güneş ışığındaki aydınlığın 1/100.000 ila 1/10.000 kadar olur. Bu aydınlık dolunay gecesinin aydınlığından aşağı yukarı 5-50 misli kadardır. Üzeri Ay ile örtülen Güneşin ışığı çevresindeki koronadan yansır.
Işık tacı
Tam güneş tutulması sırasında karanlık güneş diski etrafında parlayan bu ışık tacı, ince olmasına rağmen bir milyon derece hatta daha bile kızgındır. Özellikle kızılötesi ve röntgen alanında ışıldar. Korona, manyetik alanlarca uyarılan/tetiklenen elektrik akımlarıyla ateşlenmekte.
Koronanın dış kenarındaki gazlar, manyetik alanlarca güneş sistemine taşınır ve güneş rüzgarlarına dönüşürler. Koronanın belirgin bir kenarı yoktur, ışınlar düzensiz bir şekilde uzaya ve güneş rüzgarlarına doğru akar. Koronadaki ışık uzantıları genelde güneşin iki milyon kilometre ilersine kadar uzanırlar.
1999 yılındaki tutulmanın aydınlığı tam güneş ışığı aydınlığının 1/30.000-1/10.000 kadardı. Geriye kalan bu aydınlığın hesaplanması hava koşullarına bağlı olarak çok zordur.
Biz ışık farkını tam tutulmadan kısa bir süre önce fark edebiliriz. Ay’ın, Güneşin ortasına doğru kaymaya başlamasından on dakika kadar sonra açık ve bulutsuz gökyüzü hafifçe kararmaya başlar ve bir dakika sonra kararma iyice fark edilecek duruma gelir.
Bu andan itibaren açık ve hafif bulutlu gökyüzünde, Güneşin önündeki kara gölge de görünmeye başlar. Kapalı havada kararma, tam tutulmadan beş dakika öncesine kadar fark edilemez bile.
16 dakikada gelip gidecek
29 Martta gerçekleşecek tam güneş tutulması ülkemizde 160km genişliğinde bir koridordan izlenebilecek. Yani 1999 yılındakinden neredeyse iki misi genişliğinde! Güneş tutulması kuzeydoğuya yönelerek Ordu üzerinden Karadeniz’e doğru ilerleyecek.
Güneş tutulması mutlaka koruyucu gözlükle izlenmeli
Güneşe çıplak gözle baktığımızda, gözümüzün ağtabakası zarar görür. Neden mi? Göz merceğimiz ışığı tıpkı bir büyüteç gibi tek bir noktada odaklar. Burada ağtabakasına zarar verecek kadar ışık birikir. Eğer güneş tutulmasını dürbün veya teleskopla izleyecekseniz durum daha tehlikeli hale gelir.
Bu aletlerin mercekleri gözümüzden daha fazla ışık toplayarak odaklıyorlar. Dolayısıyla da koruyucu gözlük kullanmadan dürbünle güneşe bakmak dört misli daha risklidir. Özellikle 1999 yılındaki güneş tutulmasından sonra özel tutulma gözlükleri üretiliyor.
Basit bir karton çerçeveden üretilen bu gözlüklerin camları, güneş ışığının yalnızca 100.000’de birini yani %0,001’ini geçiren özel güneş filtreli folyolardan oluşmakta. Tutulma gözlükleri Işıltı Yayıncılık (http://tutulma2006.sitemynet.com) ve Karman Ltd. şirketinden (www.gunestutulmasi.com) temin elde edebilirsiniz.
29 Mart’tan sonraki güneş tutulmaları ne zaman ve nerede?
22 Eylül 2006: Parçalı tutulma; Güney Amerika, Atlantik Okyanusu, Batı ve Doğu Afrika, Antarktika. Halkalı tutulma: Guyana, Surinam, Fransız Guyanası, Brezilya.
19 Mart 2007: Parçalı tutulma; Asya, Alaska
11 Eylül 2007: Parçalı tutulma; Güney Amerika, Antarktika
7 Şubat 2008: Parçalı tutulma; Antarktika, Güneybatı Avustralya, Yeni Zelanda, Polinezya. Halkalı tutulma: Antarktika.
1 Ağustos 2008: Parçalı tutulma; Kanada, Grönland, Avrupa, Asya. Tam tutulma: Kanada, Grönlanda, Rusya (Kazakistan) Moğolistan, Çin.
26 Ocak 2009: Parçalı tutulma; Güney Afrika, Hint Okyanusu, Antarktika, Hindistan, Güneydoğu Asya, Endonezya, Avustralya. Halkalı tutulma: Endonezya (Malezya), (Filipinler).
22 Temmuz 2009: Parçalı tutulma; Asya, Polinezya, Pasifik Okyanus. Tam tutulma: Hindistan, Nepal, Bangladeş, Bütan, Çin, Doğu Çin Denizi Ogasawara adaları (Japonya), Marşal adaları, Samoa adaları.