GEÇ KALMA MAZERETLERÄ° (üzerine çeÅŸitlemeler) Fiodor Mihailoviç DOSTOYEVSKÄ°... Rus insanının, Rus kültürünün 19. Yüzyıl'da insanlığa hediye ettiÄŸi en deÄŸerli

GEÇ KALMA MAZERETLERÄ° (üzerine çeÅŸitlemeler) Fiodor Mihailoviç DOSTOYEVSKÄ°... Rus insanının, Rus kültürünün 19. Yüzyıl'da insanlığa hediye ettiÄŸi en deÄŸerli iki kiÅŸilikten biri. (Öbürü, dünya edebiyatının en büyük romancısı, Kont Tolstoy! Ä°yi ki yaÅŸamışsın...) Ä°lmi ve askeri eÄŸitimini Petersburg'da tamamlar. Ama, kayıt, kuyut sevmediÄŸinden, o muhteÅŸem beyni de asla sınır tanımadığından edebiyata sarılır. Ä°lk romanı "Ä°nsancıklar" (İçine doÄŸmuÅŸ da, çarları kastediyor sanki!) müthiÅŸ sükse yapar. Ama, izleyen üç beÅŸ eseri azıcık sönük kalır. Morali bozulan Dostoyevski, genç liberallerin çevresine girer.Sen misin giren? Çar Nikola I'in polislerince tutuklanır, sekiz ay hücre hapsi yetmezmiÅŸ gibi, bir de üstelik idama mahkûm olur. Dünya tarihinin kaydettiÄŸi bu en okkalı ABUK'luk, Dostoyevski ve öbür mahkûmlar, tam da idam mangasının önüne beÅŸlik simit gibi dizildikleri sırada, son saniye Çar'dan gelen af mektubu ile Sibirya'da dört sene sürgün cezasına çevrildi.Dostoyevski sürgün cezasını yıllar boyu ayakları zincirli geçirdi. Sar'aya tutuldu, kiÅŸiliÄŸi ağır sadmeler yedi. Ama, saÄŸ kaldı. Faciayı düşünebiliyor musunuz, mektup gecikseydi, ÅŸimdi biz "Yeraltından Notlar"ı ya da "Karamazov KardeÅŸler"i okuyabilir miydik?Genç kızlığımdan beri çözemediÄŸim bir mesele var: Çar'ın af mektubu Dostoyevski'yi kurtardı. Onun için geç kalmamıştı. Ama, affı duyan bazı mahkûmlar delirdi ya da yüreÄŸi dayanmayıp ölenler oldu. O bahtsızlar için, acaba af mektubu gecikmiÅŸ miydi, yoksa gene de vaktinde mi gelmiÅŸti?"Geç kalmak" ne demek? Sadece "dakik olmak" kastediliyorsa, tamamen saate, trafiÄŸe ve sinire müteallik bir ÅŸey. Ä°stanbul'da hepten unutun gitsin. Asap bozukluÄŸu yüzünden taksi ve minibüs ÅŸoförlerinin saçları niye tez zamanda aÄŸarmıyor ki?Bir de, "bekleneni veremeyen" geç kalışlar var. Deliren ya da ölen mahkûmlar için, Çar'ın af mektubu belki vaktinde ulaÅŸmıştı, ama maksada hizmet etmedi.Ãœlkemizin müzmin hastalığı, "geciken adalet, adalet deÄŸildir" -bence- bunun en çarpıcı örneÄŸi. BaÅŸa çıkılamayışı da aynı ölçüde sarsıcı.Bir de, "onarılmazı zorlayan" geç kalmış çabalar var. Çoktan, "Dönülmez akÅŸamın ufkundayız, vakit çok geç" diyen, batık evlilikleri kurtarmaya çalışmak gibi.Åžimdi, bugünkü matrak konumuza gelelim. Cümlemizin başına tebelleÅŸ olan ortak derdimiz: gündelik geç kalışlar. Kimi masum, mazlumun bizzat biz olduÄŸumuz geç kalışlar. Derdimize kimsecikler derman olmadığından, daima biz "kusurlu" sayılırız, kınanırız. Bir ÅŸey diyemeyiz, boÄŸazımız düğümlenir, sıkıntımızı içimize atarız.Hınzır geç kalışlar da var. Sevgililer randevuya geç kaldıklarında -ki, nedense sık sık vuku bulur- ne mazeret uydursanız da olur. Zira, taraflar pek öfkelidir, biribirlerini ne dediÄŸini duyacak halde deÄŸildir. Mevzuu fevkalade hassas; zaten her çiftin, kendine has "öfke dağıtma" yöntemleri vardır, bizi aÅŸar.Gelelim, çapkın kocalara. Aslında, bu yazıyı onlara yazdırmak lazım. Åžart olsun, bu konuda bir araÅŸtırma yapacağım. Ama, en klasikleri "Ä°ÅŸim vardı" ya da "Toplantı uzadı." Koca, bir müddet arazi olmuÅŸsa, yurtdışından gelen sürpriz misafirlere ÅŸehir turu ve ziyafet çekilmesi hikâyeleri devreye girer. Koca paralı biriyse, eve muntazam para giriyorsa, bu dandik yalanlar sineye çekilir. Vee, kocanın iÅŸ toplantıları sürer de sürer... (Sahi, iÅŸadamlarımız madem bu kadar çalışıyor, biz niye ülke olarak hâlâ yerimizde sayıyoruz?)Ahkâm kesmeyi bırakıp gündelik geç kalışlarımıza dönelim."Ayyyyy! ... yüzünde geç kaldım!????"Almanlar'ın ünlü "Bild" Gazetesi, dünyanın en meÅŸhur "Geç kaldım" mazeretlerini yayınladı. Bir göz atalım:Saatim durmuÅŸ, vaktinde çalmadı.(Bunun bir varyasyonu: Küçük kızım saatin ayarı ile oynamış, geç kalktım, toparlanamadım olabilir.)Bankada iÅŸim vardı, tam benim iÅŸlemim yapılırken bilgisayar sistemi çöktü.(Bunun bir varyantı: Ödeme için bankaya gittim, bankayı soydular!? -Çok iÅŸe yaramaz... Devr-i anarÅŸiyi çoktan geride bıraktık.)(Azıcık hayal gücü kuvvetli biri:)Futbolla ilgili bir rüya görüyordum ki, maç uzatmaya kaldı. (Fenerbahçeli olmalı, belki Sarı Kanaryalar yanılır da ÅŸans eseri bir gol atar ya da rakip takımın bir ÅŸaÅŸkın oyuncusu kendi kalesini bombardıman eder diye nafile yere ümitlenmiÅŸtir, garibim.KöpeÄŸimi gezdirirken, sokak köpekleri saldırdı. (Olur böyle vak'alar da, patronu durduk yerde 'köpek düşmanı' yapmanın âlemi var mı, be adam?)Otuz yıllık karımın beni kapıcıyla aldattığını öğrendim...(Alman halkı arasında oluyor böyle ÅŸeyler, can sıkıntısından... Rahat nazik bir yerlerine batıyor zira. Dahası, benim anlamadığım, karısı aldatıyor diye kendini dağıtacak delikanlı bir Alman erkeÄŸi kaldı mı, ona pek ÅŸaşırdım.)Yolda bir rejisörle tanıştım, bana film çevirme teklifinde bulundu.(Haydaaa, YeÅŸilçam'ın klasik siyah-beyaz günlerine ÅŸipÅŸak dönüverdik. Almanya'da bu tür iÅŸlerin daha bir sistemli, profesyonel yapıldığını zannediyordum ben. Tühhh. Orada da millet sokaklarda şöhret aranıyor desenize...)Babamın benden baÅŸka dört çocuÄŸu daha olduÄŸunu öğrendim.(Bu olgu bize daha uygun. Geleneksel ve yerleÅŸik kültür açısından. Sözün özü, umur-i âdiyeden!... Ama, buralarda da kimse böyle bir havadis yüzünden ÅŸoka falan girmez ki...)Gökyüzünde UFO gördüm. Caddenin ortasında UFO'ya bakarken, araba çarptı. (Yahu, UFO'ların çoktan cıcığı çıkmadı mı? Zavallı adam patrondan bir temiz sopa yiyecek besbelli...)Otobüs ÅŸoförü kalp krizi geçirdi. Otobüste benden baÅŸka kimse yoktu. Çaresiz, direksiyona geçip ÅŸoförü hastaneye götürdüm. (Bu adamı da, ancak, sıkı bir patron dayağı paklar. Yanlış anlamayın, geç kaldığı için deÄŸil. Patronu düpedüz ahmak yerine koyduÄŸu için. Her kim ise, bu beceriksiz yalancı, ben bile ÅŸimdi yazarken aniden sinirlendim.)Polis çevirdi, alkol testi yaptı. Benden önce de, bir AIDS'li test olmuÅŸ. Bana da aynı aleti kullandılar, iÅŸler karıştı. Acele AIDS testine gittim.(Åžu hayatın iÅŸine bakın? AIDS hep acı verecek deÄŸil ya? Salağın teki yüzünden, kaderde AIDS'li bir öyküye gülmek de varmış?????)Sahiden "geç kalanlar" da var. Yok deÄŸil. Ama, onların yazgısı kurunun yanında yanan yaÅŸ misali.Bir de, benim hâl-i pür milâl'ime bakalım mı? En ABUK durum bende çünkü. Bendeniz, "evden-çıkma özürlü"yüm. Yani, bir türlü, eve "Yettin artık!' deyip kendimi dışarı atamıyorum. Resmen, tıp literatürüne girmesi caiz bir vak'ayım. Abicim, evin iÅŸini bitiremiyorum, toparlanıyorum. Ä°ÅŸ zamanlama ölçümlerim fevkalade arızalı. Evden çıkmadan illaki her iÅŸ bitecek, ortalık bal dök yala olacak. Belli mi olur, belki akÅŸam iÅŸ dönüşü çat kapı birisi geliverir? Zira, gece hayatım yoktur. Kendim, nereye olursa olsun, randevusuz gitmeyi aslında hiç sevmem. Ä°ÅŸte bu yüzden, oldum olası, "Åžu saatte gelirim" derken tüm samimiyetimle konuÅŸtuÄŸum halde, mahçup olmadığım durum yok galiba.Ayrıca, THY mevzuu var, sabıka dosyamı kabartan... Ãœniversitede öğrenci iken, kısa bir süre THY'nda uçucu hosteslik yaptım. Veeee, sefer dönüşü sevgilime randevu vermek gafletinde bulundum. Bre akılsız mahlûk? THY'na cümle âlem boÅŸuna mı, "Tehirli Hava Yolları" diyordu o zamanlar? Taksim Meydanı'nın dili olsa da konuÅŸsa... Elinde gül demetleri ile, ilk gördüğünde beni hangi yöntemle katledeceÄŸine dair planlar kuran bir genç adamın üzgün manzarasını anlatacaktır. THY'deki azap dolu tecrübemden sonra, kimseye meydanlıkta randevu vermedim. Hepsi, oturma yerlerdi. Ne yani, geç kaldıysam, içkisini söylesin, açsın kitabını okusun! Bu da mı dert?Geç kalıyorum iÅŸte! Mazereti falan yok. Marangoz hatası. GEÇ KALIYORUM! Vaaa mı bunun baÅŸka izah tarzı??? Öfffff.....Jülide ERGÃœDER - 29 Mayıs 2000, Pazartesi Â