Dr. Yanıt
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Mayıs 19, 2004 21:05
Yanardağlar neden kışın daha çok püskürüyor?
Soru: Yanardağlar daha çok kış aylarında patlama yapıyor ve faaliyete geçiyorlarmış. Bunun bir nedeni var mı?
Yanıt: söylediğiniz doğrudur, yuzey yarımkürede kış mevsimi yaşandığında tüm dünyadaki volkanlar daha fazla püskürüyorlar. Bu sonuca, geçtiğimiz 300 yılın volkanik etkinliklerini analiz eden İngiliz bilim adamlarına ulaştı.
Bilim adamları bu beklenmedik ilişkinin deniz seviyesindeki küresel oynamaların kuzeydeki kış aylarında daha fazla etkilenmesiyle ilgili olduğunu düşünüyorlar. Bu oynamalar yüzünden sahil bölgelerindeki su basıncı değişerek volkan etkinliklerini harekete geçirmekte. Cambridge Üniversitesi’nden Ben Mason’un araştırma sonuçları Science Online’da yayımlandı.
Kuzeydeki kış aylarında bir volkanın püskürme olasılığı diğer mevsimlere göre ortalama olarak %20 daha yüksektir. Dünyanın bazı bölgelerinde örneğin Pasifik’teki kıyı bölgelerinde bu olasılık %50’ye kadar çıkabiliyor.
Oysa güney yarımküredeki volkanlar da kuzey yarımküredekiler kadar püskürmeye müsaittir. Deprem, yoğun kar yağışı veya gelgit döngüleri gibi toprağı etkileyen nedenlerle bu alışılmışın dışındaki motif açıklanamıyordu diyor bilim adamları.
Mason ve çalışma arkadaşları araştırmalar sırasında küresel su dolaşımı ve olası volkan püskürmeleri arasında bir bağlantının olduğunu keşfettiler. Kış aylarında dünya genelinde sirkülasyona uğrayan su kar veya yağmur olarak karaya düşer ve belli bir süre için su seviyesini düşürür ve kıyı bölgelerindeki suyun basıncını değiştirir.
Bu süreç ise kara parçalarında volkanik etkinlikleri harekete geçiren deformasyonlar için yeterlidir. Kuzey yarımkürede daha fazla kara kütlesi bulunduğu için de kış aylarında volkanlar daha fazla püskürüyor diye açıklıyor bilim adamları. Araştırmacılar şimdi yeni bulguları sayesinde yanardağ püskürmelerini daha iyi önceleyebileceklerini sanıyorlar.
Pastaların üzerindeki süsler zararlı mı?
Soru: Pastaların üzerini süslemek için kullanılan parlak minik toplar neden yapılıyor? Bunlar sağlığa zararlı mıdır?
Yanıt: Pasta süsü olarak kullanılan tüm şekerli maddeler aynı şekilde yapılır. Çekirdek olarak kullanılan şeker kristalleri, dönmekte olan geniş bir tamburun içinde şeker karışımına yedirilir. Kristalin üzerindeki tabakanın kalınlığına bağlı olarak kristal, bu tamburun içinde birkaç gün veya hafta döndürülür. Bu işlem çekirdeğin çevresinde ince ve aynı kalınlıkta bir tabakanın birikmesine neden olur.
Sonuçta ortaya inci tanesi gibi, sert bir şeker küresi çıkar. Bunların parlak olması için tamburun içindeki karışıma alüminyum katılır. Metaller hindistan'da uzun yıllardan beri şeker yapımında kullanılmaktadır ve bilinen herhangi bir zararı yoktur. Pudinglerin üzerini ince bir tabakadan yapılmış altın varaklarla kaplamak Hint mutfağanın geneksel uygulamalarından biridir. Pasta süsü olarak kullanılan az miktardaki alüminyumun bilinen bir riski yoktur.
Kabarcıklar neden yükseldikçe küçülüyor?
SORU: Yurtdışında gittiğim bir barda süs olarak yerleştirilmiş, içlerinde sıvı olan camdan tüpler vardı. Sıvı kolonlarının içinde hava kabarcıkları yükseliyordu. Bu kabarcıklar yükseldikçe küçülüyorlar, hatta küçük olanları tepeye ulaşamadan yok oluyorlardı. Kabarcıklar neden küçülüyor, yükseldikçe genişlemeleri gerekmez mi?
YANIT 1: Bahsettiğiniz kabarcıklar havadan değil, su buharından oluşmuşlardır. Kabarcıkları oluşturan, kolonların altında bulunan minik ısıtıcılardır. Kabarcık yükseldikçe buharın bir kısmı yoğunlaşarak sıvıya geri döner, bu nedenle de küçülme olur. Bu tür cihazlardaki tüplerin içindeki sıvı kısa zamanda kararlı sıcaklığa erişir; bu sıcaklıkta buhardan gelen ısı çevreye verilen yani kaybedilen ısıya eşit olur. Böyle sistemlerin en büyük avantajı, hareket için pompa veya benzeri aletlere ihtiyaç olmamasıdır.
YANIT 2: Her kolonun altında elektrikle çalışan ve çevresindeki akışkanı buharlaştıran bir ısıtıcı vardır. Bu ısı kaynağı kesikli olarak çalıştırıldığı için kabarcıklar ayrıktırlar, yani birbirleri ne o kadar yakın değildirler. Bu kabarcıklar yükseldikçe buhar yoğunlaşarak sıvıya geri döner, dolayısıyla kabarcıklar küçülür. Bu cihazlardaki ısı kaynağının periyodu, kabarcıkların, kolonun tepesine ulaştıklarında tamamen yoğunlaşmalarını sağlayacak şekilde ayarlanmıştır.
Beden yoğunluğu ne kadar değişir?
SORU: İyi yüzücülerin vücut yoğunluğu diğer insanlardan daha mı düşüktür? Daha yoğun bir vücuda sahip olmak, iyi yüzememenin bir nedeni olabilir mi?
YANIT: Yoğunluklar, litrede kilogram cinsinden, kemik 1.80 ; kas 1.05 ; yağ 0.94 su ise 1.0 değerindedir.
Bütün bu değerleri (ve ciğerlerdeki havanın sıfır değerini) hesaba katarak bir işlem yaparsak, ortalama bir insanın yoğunluğunun suyun yoğunluğundan biraz daha düşük olduğu ortaya çıkar. Çok kaslı ve derisi kalın olan insanlar daha yoğundurlar ve tabii daha kolay batarlar. Kadınlar erkeklerden daha yağlı olduklarından daha az yoğundurlar ve su yüzeyinde daha rahat dururlar.
İyi yüzücüler genellikle uzun boylu ve incedir ve yoğunlukları da ortalamanın üzerindedir. Bu nedenle pasif durumda sıradan insanlar kadar rahat bir şekilde su üzerinde kalamazlar. Yüzücülerin iyi yüzmelerinin nedeni suyu "kavrama" yetenekleridir, bu nedenle çok küçük el hareketleriyle rahatça su üzerinde kalabilirler.
Tuzlu suyun yoğunluğu tatlısuyun yoğunluğundan biraz fazladır. Bu durumu, gölde yüzmeye alışık olan ve de günün birinde denize giren insanlar çok kolay anlar, zira tuzlu suyun kaldırma kuvveti de biraz daha fazladır. Tuzlu suda yüzücüler tatlısudan biraz (çok az) daha hızlı yüzebilirler.
Yüzmede, karada yapılan sporların aksine, kadınlar erkeklere yakın bir performans sergiler, zira yoğunluklarının azlığı kaldırma kuvvetinin artmasına neden olur. Fakat bütün bunlara rağmen kaldırma kuvvetinin yüzmedeki en önemli etkenlerden biri olduğunu söyleyemeyiz. Performansa en çok etki eden şey, hidrodinamik yeterliliktir. Suyu iyi kavramak ve vücudu suya az direnç gösterecek konumda tutmak gerekir.
Hareket etmeksizin suda durduğunuzda çocukluğunuza göre daha çabuk batmanız doğaldır, çünkü yoğunluğunuz artmıştır. Eğer bu durumdan kurtulmak istiyorsanız bol bol yağlı besinlerden yiyebilirsiniz, ne var ki bu sağlığınız için pek iyi olmaz.
Soru: Yanardağlar daha çok kış aylarında patlama yapıyor ve faaliyete geçiyorlarmış. Bunun bir nedeni var mı?
Yanıt: söylediğiniz doğrudur, yuzey yarımkürede kış mevsimi yaşandığında tüm dünyadaki volkanlar daha fazla püskürüyorlar. Bu sonuca, geçtiğimiz 300 yılın volkanik etkinliklerini analiz eden İngiliz bilim adamlarına ulaştı.
Bilim adamları bu beklenmedik ilişkinin deniz seviyesindeki küresel oynamaların kuzeydeki kış aylarında daha fazla etkilenmesiyle ilgili olduğunu düşünüyorlar. Bu oynamalar yüzünden sahil bölgelerindeki su basıncı değişerek volkan etkinliklerini harekete geçirmekte. Cambridge Üniversitesi’nden Ben Mason’un araştırma sonuçları Science Online’da yayımlandı.
Kuzeydeki kış aylarında bir volkanın püskürme olasılığı diğer mevsimlere göre ortalama olarak %20 daha yüksektir. Dünyanın bazı bölgelerinde örneğin Pasifik’teki kıyı bölgelerinde bu olasılık %50’ye kadar çıkabiliyor.
Oysa güney yarımküredeki volkanlar da kuzey yarımküredekiler kadar püskürmeye müsaittir. Deprem, yoğun kar yağışı veya gelgit döngüleri gibi toprağı etkileyen nedenlerle bu alışılmışın dışındaki motif açıklanamıyordu diyor bilim adamları.
Mason ve çalışma arkadaşları araştırmalar sırasında küresel su dolaşımı ve olası volkan püskürmeleri arasında bir bağlantının olduğunu keşfettiler. Kış aylarında dünya genelinde sirkülasyona uğrayan su kar veya yağmur olarak karaya düşer ve belli bir süre için su seviyesini düşürür ve kıyı bölgelerindeki suyun basıncını değiştirir.
Bu süreç ise kara parçalarında volkanik etkinlikleri harekete geçiren deformasyonlar için yeterlidir. Kuzey yarımkürede daha fazla kara kütlesi bulunduğu için de kış aylarında volkanlar daha fazla püskürüyor diye açıklıyor bilim adamları. Araştırmacılar şimdi yeni bulguları sayesinde yanardağ püskürmelerini daha iyi önceleyebileceklerini sanıyorlar.
Pastaların üzerindeki süsler zararlı mı?
Soru: Pastaların üzerini süslemek için kullanılan parlak minik toplar neden yapılıyor? Bunlar sağlığa zararlı mıdır?
Yanıt: Pasta süsü olarak kullanılan tüm şekerli maddeler aynı şekilde yapılır. Çekirdek olarak kullanılan şeker kristalleri, dönmekte olan geniş bir tamburun içinde şeker karışımına yedirilir. Kristalin üzerindeki tabakanın kalınlığına bağlı olarak kristal, bu tamburun içinde birkaç gün veya hafta döndürülür. Bu işlem çekirdeğin çevresinde ince ve aynı kalınlıkta bir tabakanın birikmesine neden olur.
Sonuçta ortaya inci tanesi gibi, sert bir şeker küresi çıkar. Bunların parlak olması için tamburun içindeki karışıma alüminyum katılır. Metaller hindistan'da uzun yıllardan beri şeker yapımında kullanılmaktadır ve bilinen herhangi bir zararı yoktur. Pudinglerin üzerini ince bir tabakadan yapılmış altın varaklarla kaplamak Hint mutfağanın geneksel uygulamalarından biridir. Pasta süsü olarak kullanılan az miktardaki alüminyumun bilinen bir riski yoktur.
Kabarcıklar neden yükseldikçe küçülüyor?
SORU: Yurtdışında gittiğim bir barda süs olarak yerleştirilmiş, içlerinde sıvı olan camdan tüpler vardı. Sıvı kolonlarının içinde hava kabarcıkları yükseliyordu. Bu kabarcıklar yükseldikçe küçülüyorlar, hatta küçük olanları tepeye ulaşamadan yok oluyorlardı. Kabarcıklar neden küçülüyor, yükseldikçe genişlemeleri gerekmez mi?
YANIT 1: Bahsettiğiniz kabarcıklar havadan değil, su buharından oluşmuşlardır. Kabarcıkları oluşturan, kolonların altında bulunan minik ısıtıcılardır. Kabarcık yükseldikçe buharın bir kısmı yoğunlaşarak sıvıya geri döner, bu nedenle de küçülme olur. Bu tür cihazlardaki tüplerin içindeki sıvı kısa zamanda kararlı sıcaklığa erişir; bu sıcaklıkta buhardan gelen ısı çevreye verilen yani kaybedilen ısıya eşit olur. Böyle sistemlerin en büyük avantajı, hareket için pompa veya benzeri aletlere ihtiyaç olmamasıdır.
YANIT 2: Her kolonun altında elektrikle çalışan ve çevresindeki akışkanı buharlaştıran bir ısıtıcı vardır. Bu ısı kaynağı kesikli olarak çalıştırıldığı için kabarcıklar ayrıktırlar, yani birbirleri ne o kadar yakın değildirler. Bu kabarcıklar yükseldikçe buhar yoğunlaşarak sıvıya geri döner, dolayısıyla kabarcıklar küçülür. Bu cihazlardaki ısı kaynağının periyodu, kabarcıkların, kolonun tepesine ulaştıklarında tamamen yoğunlaşmalarını sağlayacak şekilde ayarlanmıştır.
Beden yoğunluğu ne kadar değişir?
SORU: İyi yüzücülerin vücut yoğunluğu diğer insanlardan daha mı düşüktür? Daha yoğun bir vücuda sahip olmak, iyi yüzememenin bir nedeni olabilir mi?
YANIT: Yoğunluklar, litrede kilogram cinsinden, kemik 1.80 ; kas 1.05 ; yağ 0.94 su ise 1.0 değerindedir.
Bütün bu değerleri (ve ciğerlerdeki havanın sıfır değerini) hesaba katarak bir işlem yaparsak, ortalama bir insanın yoğunluğunun suyun yoğunluğundan biraz daha düşük olduğu ortaya çıkar. Çok kaslı ve derisi kalın olan insanlar daha yoğundurlar ve tabii daha kolay batarlar. Kadınlar erkeklerden daha yağlı olduklarından daha az yoğundurlar ve su yüzeyinde daha rahat dururlar.
İyi yüzücüler genellikle uzun boylu ve incedir ve yoğunlukları da ortalamanın üzerindedir. Bu nedenle pasif durumda sıradan insanlar kadar rahat bir şekilde su üzerinde kalamazlar. Yüzücülerin iyi yüzmelerinin nedeni suyu "kavrama" yetenekleridir, bu nedenle çok küçük el hareketleriyle rahatça su üzerinde kalabilirler.
Tuzlu suyun yoğunluğu tatlısuyun yoğunluğundan biraz fazladır. Bu durumu, gölde yüzmeye alışık olan ve de günün birinde denize giren insanlar çok kolay anlar, zira tuzlu suyun kaldırma kuvveti de biraz daha fazladır. Tuzlu suda yüzücüler tatlısudan biraz (çok az) daha hızlı yüzebilirler.
Yüzmede, karada yapılan sporların aksine, kadınlar erkeklere yakın bir performans sergiler, zira yoğunluklarının azlığı kaldırma kuvvetinin artmasına neden olur. Fakat bütün bunlara rağmen kaldırma kuvvetinin yüzmedeki en önemli etkenlerden biri olduğunu söyleyemeyiz. Performansa en çok etki eden şey, hidrodinamik yeterliliktir. Suyu iyi kavramak ve vücudu suya az direnç gösterecek konumda tutmak gerekir.
Hareket etmeksizin suda durduğunuzda çocukluğunuza göre daha çabuk batmanız doğaldır, çünkü yoğunluğunuz artmıştır. Eğer bu durumdan kurtulmak istiyorsanız bol bol yağlı besinlerden yiyebilirsiniz, ne var ki bu sağlığınız için pek iyi olmaz.