Ayrılık daha uzun sürmüş

Maymun ve insanın ortak soyağacı yaklaşık olarak 21-30 milyon yıl önce dallanmıştı. Birinci dalda Homo sapiens, diğerlerinde ilk önce orangutan, daha sonra şempanze ve goril gelişti. Ve aşağı yukarı 6,5 ila 7,4 milyon yıl kadar önce dünyamızda ilk hominidler (insansılar) dolaşmaya başladılar.

"Herhangi bir zamanda bu genomda bir şeyler değişmiş ve böylece iki tür ortaya çıkmış" diye açıklamıştı, insan ve şempanzenin yol ayrımını, şempanze araştırmacısı Jane Goodall.

Goodall’ın arazi çalışmalarından neredeyse kırk yıl sonra, çok daha aydınlatıcı sonuçlar çıkıyor ortaya.

Homo sapiens ve Pan Troglodytes arasındaki benzerlik sadece iki türün davranışlarına yansımıyor. Genetik açıdan da büyük benzerlik söz konusu.

2003 yılında insan, 2005 yılında da şempanze genomunun tümüyle çözülmesinden bu yana iki tür arasındaki genetik farkın aşağı yukarı sadece %1 kadar olduğu bilinmekte.

Fakat DNA’nın dört bazdan (Adenin, Timin, Sitozin ve Guanin) meydana geldiğini düşünürsek, üç milyon baz çiftinden yine de 35 milyonun farklı olduğu ortaya çıkar ki bu da evrimde milyonlarca yıllık ayrı bir gelişmenin sonucudur.

Ne zaman tam ayrılık?

Bilim adamları uzun yıllardan bu yana insan ve en yakın akrabası şempanze arasındaki yol ayrımın tam olarak ne zaman meydana geldiğini ve kalıtımda tam olarak nelerin yaşandığını araştırıyorlar.

Genetik farklılaşma üzerine bugüne kadar yapılan moleküler genetik incelemeler genelde ortalama genetik farkın hesaplanmasına dayanıyordu. Son araştırmada Harvard Broad Enstitüsü ve Massachusetts Teknoloji Enstitüsü bilimadamlarıyla birlikte çalışan David Reich, daha farklı bir incelemede bulundu.

Araştırmacılar, bilinen bazı genler diğerlerinden daha eski olduğu için çalışmalarında yaş faktörünü de dikkate aldılar. Gerçi aynı şeyi daha önceki araştırma grupları da yapmışlardı.

Fakat 20 milyon sekans verisinin incelendiği son araştırma şimdiye dek gerçekleştirilenlerin en kapsamlısı. Sonuçların daha güvenirli olması için iki primat türü (goril ve orangutan) de analizlere kontrol grubu olarak dahil edilmiş.

Çok daha geç yıllarda

Reich ve arkadaşları Nature dergisinde (Sayı 441, 18 Mayıs 06, DOI: 10.1038/nature04789) sürpriz sonuçlar sunuyorlar. Bilim adamlarının verileri, insan ve şempanzenin evrimsel geçmişindeki ayrımın bugüne dek sanıldığından çok daha geç yaşandığını göstermekte.

Yeni tahminlere göre yol ayrımı en erken 6,3 milyon yıl önce, diğer bir olasılıkla da 5,4 milyon yıl önce yaşanmış olabilir. Araştırmacılar tüm bu sürecin kalıtımda dört farklı bölümünde 4 milyonu aşkın bir zaman dilimi içinde işlediğine inanıyorlar. Ve buna göre de yol ayrımının yaşandığı dönem tahmin edilenden çok daha uzun.

Özellikle de insandaki X kromozomunun gelişmesinde dikkat çekici noktalar var. Şempanzenin X kromozomuyla çok az farklılık göstermekte. Ayrıca Reich, X kromozomunun diğer 22 otozomdan aşağı yukarı 1,2 milyon yıl daha yeni olduğunu belirtmekte.

X kromozomu etkilendi

Araştırmaya kaleme alan bilim adamlarından Eric Lander ise genom analizi, insan evrimiyle ilgili büyük sürprizleri açıklığa kavuşturdu diyor. "İlk olarak insan ve şempanzenin farklı türlere evrilişinin düşündüğümüzden çok daha geç yaşandığını, ikinci olarak da türleşmenin alışılmışın dışında X kromozomu üzerinde müthiş bir etki yaparak gerçekleştiğini gördük. X kromozomunun daha yeni olması belirgin bir kanıttır."

Bununla birlikte yeni tarihlendirme, mesela Toumai (Sahelanthropus tchadensis) (6,5-7,4 milyon yıl önce) Orrorin tugensis (5,8 milyon yıl önce) ve Ardipithecus kadabba (5,6-5,8 milyon yıl önce) gibi ünlü fosillerin yaşlarıyla çakışmakta.

Projede istatistikçi olarak çalışan Nick Patterson, bu yüzden Toumai fosilinin sanılandan daha yeni olabileceğini düşünüyor. Bilim adamlarının tarihlendirmeleri doğru ise, Toumai, insan ve şempanzenin ayrıldığı döneme ait olabilir.

Toumai’ın insansı beden özelliklerine sahip olması, insan ve şempanzenin farklı türler olarak evrilmesine dek, iki türün arasındaki melezleşmenin uzun bir süre devam ettiğinin bir göstergesi olsa gerek, diye düşünüyor Patterson. İnsan ve şempanze arasındaki melezleşmeden verimsiz erkekler, ama üreyebilir dişiler dünyaya gelmişti.

Melezleşme teorisi

Melezleşme teorisi araştırmacıların görüşlerine göre sunulan sonuçlar için etkileyici bir açıklama getirmekte.

Şöyle, insan ve şempanze ilk önce yollarını ayırıyor, daha sonra tamamen farklı türler olarak gelişebilmek için gen alışverişine devam ediyorlar.

Melezleşme teorisi öte yandan Toumai’ın insanın başlı başına bir tür olarak evrilmesinden önceki bir tarihe ait olmasına rağmen, niçin insansı özellikler taşıdığını da açıklamakta. Dahası ayrım sürecinin niçin bu kadar uzun sürdüğünü ve insan ve şempanzedeki X kromozomunun niçin bu kadar benzer olduğunu da yanıtlıyor.

Atalarımız ve şempanze arasındaki melezleşme, kalıtımdaki uzun türleşme dönemini ve X kromozomları arasındaki müthiş benzerliğini açıklıyor diyor Reich da. Hayvanlar arasında bu tür evrimsel olayların niçin daha sık görülmediği daha önce bu noktaya dikkat edilmemesiyle ilgili olabilir.

Ve insanın evrimini açıklamaya dayanan genetik analizler gösteriyor ki, atalarımızın evrim macerası bizim düşündüğümüzden çok daha karmaşık ve ayrılık o kadar kolay olmamış.

Kaynaklar: www.nature.com, www.wissenschaft-online.de, http://science.orf.at. (Nature, Sayı 441, 18 Mayıs 06, DOI: 10.1038/nature04789).