Okyanusların derinlerindeki gizem: Rakibini kandırmak için vücudunu ikiye ayırıyor! Nasıl yaptıklarını bilim insanları da anlayamıyor

Ahtapotlar, mürekkep balıkları ve kalamarların da parçası olduğu kafadanbacaklılar ailesinin neredeyse tüm üyeleri, inanılmaz bir beceriye sahip: Bu hayvanlar sadece derilerinin renklerini ve desenlerini değiştirmekle kalmıyor, aynı zamanda vücut şekillerini ve dokularını da değiştirebiliyor. Hem de saniyelerle bile ölçülemeyecek kadar kısa sürede...

Kafadanbacaklılar bu anlamda hayvanlar aleminin en hızlıları. Smithsonian Ulusal Doğal Tarih Müzesi bünyesinde bulunan kafadanbacaklılar koleksiyonunun küratörü olan Michael Vecchione, "Renk ve şekil değiştirme konusunda bildiğimiz tüm hayvanlardan daha iyiler" dedi.

Kafadanbacaklıların çoğunluğunun renk körü olması bu durumu daha da şaşırtıcı hale getiriyor. Bir başka deyişle bilim insanları bu hayvanların neyi kopyalayacaklarına nasıl karar verdiklerini halen anlayabilmiş değil.

Vecchione, "Renk ve doku değiştirme özelliğini geliştirmek ve bunu çok farklı şekillerde yapabilmek, kafadanbacaklıların evriminde önemli bir rol oynamış olmalı" dedi. Gerçekten de araştırmalar, her bir kafadanbacaklı türünün 30'a yakın farklı renk ve desenle kamufle olabildiğini gösteriyor.

Kafadanbacaklıların yumuşak gövdeleri, kromatofor adı verilen ve piksellere benzeyen milyonlarca hücreden oluşuyor. Kendi kas dokularıyla çevrili bu hücrelerden her birini, pigmentlerle yani boyar maddelerle dolu birer kese olarak düşünmek mümkün.

Kaslar esnediğinde kromatoforun içi boyayla dolarken kasıldığında hücre bir nokta kadar küçülüyor. Milyonlarca hücrenin bu işi aynı anda yapmasıyla ortaya çeşitli karmaşık desenler çıkıyor.

Ahtapotların ve mürekkep balıklarının vücutlarında bulunan ve papilla adı verilen küçük girinti ve çıkıntılar da şişirme ya da düzleştirme yoluyla farklı deri dokuları oluşmasını sağlıyor.

Örneğin en yaygın ahtapot türlerinden biri olan Octopus cyanea, düz kumlu yüzeylerde neredeyse şeffaf bej-beyaz bir renk alırken kayaların üzerinde koyu renkli, alacalı ve pürüzlü görünüyor. Aynı ahtapot mercanların arasında ise turuncu, kırmızı ve kahverengi dikenlere sahip bir görünüm alıyor.

Mürekkep balıkları bazen bir alg topu gibi görünebilmek için büzülüp kullarını saklıyor. Yosunların arasında saklanan Sepia apama türü mürekkep balıklarının da yosunun dalgalanma hareketini kopyalamak amacıyla vücudunun dört bir yanında koyu kahverengi-yeşil pigment dalgaları gönderdiği biliniyor.

Üstelik bu şekil değiştirme becerileri ahtapotlara kamufle olup saklanma yeteneği sağlamanın yanı sıra okurken şaşıracağınız birçok farklı işe yarıyor.

AVCILARI KORKUTMAK

Kafadanbacaklılar bazen avcılardan kaçabilmek için kamufle olmak yerine tam ters bir strateji izliyor.

Kamuflaj halindeyken yakalanan ahtapot türlerinin çoğu vücutlarının rengini koyu ve bulanık hale getiriyor, göz renklerini koyulaştırıp vücutlarını ve kollarını uzatarak kendilerini olduklarından daha büyük ve uzun göstermeye çalışıyor. Mürekkep balıkları ise gövdelerinin çeşitli yerlerinde göz benzeri şekiller oluşturarak avcıyı bakışlarıyla korkutmaya çalışıyor.

Öte yandan avcılar da ölümcül derecede zehirli olan mavi halkalı ahtapotları vücutlarındaki indigo rengi çizgilerden tanıyıp uzak durmaları gerektiğini anlıyor.

Çok daha az tehlikeli olan taklitçi ahtapotlar (Thaumoctopus mimicus) ise kendilerinden çok daha tehlikeli ve zehirli hayvanları taklit ederek hayatta kalıyor. Örneğin bir taklitçi ahtapot kendini tehlikede hissettiğinde kollarını uzatıp vücudunda kahverengi ve beyaz çizgiler oluşturarak kendisini oldukça zehirli bir hayvan olan dikenli aslan balığı gibi gösterebiliyor.

AVLARINI KANDIRIP HİPNOTİZE ETMEK

Diğer hayvanları taklit etmek, kafadanbacaklıların daha az tehlikeli görünmesini ve avlarına daha rahat yaklaşmasını da sağlıyor. Firavun mürekkep balığı (Sepia pharaonis) renklerini, dokularını ve hareketlerini kullanarak avlamak istediği tropik papaz balığına kendisini oldukça uysal bir hayvan olan keşiş yengeci gibi gösteriyor. Karayip resif kalamarı (Sepioteuthis sepioide) da avına yaklaşmak için geri geri yüzüp kolların yüzgeç gibi hareket ettirerek otçul bir tür olan papağan balığının kılığına giriyor.

Kafadanbacaklılar ayrıca saldırmadan önce avlarını şaşırtmak için vücutlarının çeşitli yerlerine çizgiler, halkalar ve renkli desenler de gönderebiliyor. Bristol Üniversitesi'nden araştırmacı Martin How, avlarına yaklaştıkça kafalarından gövdelerine doğru koyu renkli halkalar gönderen Sepia latimanus türü mürekkep balıkları üzerine çalışıyor. How, "Bu, bir sihirbazın izleyicileri büyülemeye ya da hipnotize etmeye çalışması gibi" derken bu sayede mürekkep balığının gerçekte olduğundan daha uzakta görünmeyi başarıp avını hazırlıksız yakalıyor olabileceğini dile getirdi.

Tropik bir tür olan Octopus laqueus ise bunun tam tersi bir davranış sergiliyor. How'a göre, vücudunda yanıp sönen koyu renkli desenler sayesinde yerinde sabit durmasına karşın hareket ediyor izlenimi yaratan bu ahtapot, avını saklandığı yerden çıkmaya zorluyor. Aynı davranış biçimi başka ahtapot türlerinde de gözlemleniyor.

How, "Çok uzun zamandır kamuflajın statik bir şey olduğunu düşünüyorduk. Ancak aslında vücudunuzda hareket eden bir desen oluşturabildiğiniz takdirde birçok ilginç şey yapabilirsiniz" ifadelerini kullandı.

ARALARINDA İLETİŞİM KURMAK

Sosyal bir tür olan Humboldt kalamarları (Dosidicus gigas) okyanusun derinliklerinde güneş ışığının oldukça sınırlı olduğu koşullarda, görüntülerini değiştirerek iletişim kuruyor. Fotofor adı verilen hücrelerini kullanarak kendi ışıklarını üreten bu kalamarlar, arka planı aydınlatarak yüzeydeki renk değişimlerini görünür kılıyor. Vecchione, Humboldt kalamarlarının bu sinyalleri kullanarak gün içinde derin ve sığ sular arasında yaptıkları toplu göçleri organize ettiklerini söyledi.

Bu oldukça büyük boyutlu kalamarların erkekleri aynı zamanda deri sinyallerini kullanıp vücutlarının çeşitli yerlerine parlayan koyu renk oklar göndererek diğer erkekleri kendilerinden uzaklaştırıyor. Benzer şekilde mürekkep balıklarının erkekleri de başka erkeklerle karşı karşıya geldiklerinde zebra benzeri siyah-beyaz çizgilere bürünüp yüzgeçlerini sallıyor. How, mürekkep balıkları için, "En büyüleyici sinyallerini birbirlerine gönderiyorlar" ifadelerini kullandı.

EN UYGUN EŞİ BULMAK

Kendi aralarında iletişim kuran türler için en önemli şeylerden biri de potansiyel bir eş bulmak. Örneğin Octopus cyanea türünün erkekleri, dişileri etkilemek için solgun bir renk alıp vücutlarında siyah çizgiler yakıp söndürüyor. Karayip resif kalamarlarının (Sepioteuthis sepioidea) erkekleri ise koyu kırmızı renge bürünüyor.

Avustralya dev mürekkep balığının erkekleri arasında ufak olanlar, eş bulma bağlamında iri erkeklere kıyasla çok daha dezavantajlı. Bu nedenle ufak erkekler renklerini ve duruşlarını değiştirip dişi kılığına giriyor ve dişilerin arasına katılıp iri erkeklere fark ettirmeden dişilerle çiftleşiyor. Bazı mürekkep balığı türleri ise vücutlarını ortadan ikiye bölüp bir yanda dişiye kur yapma desenini diğer yanda rakip erkeğe kandırma desenini gösteriyor.

KAFADANBACAKLILAR DERİLERİ YOLUYLA DÜŞÜNCELERİNİ DE ANLATABİLİR Mİ?

Bilim insanları belli bir amaçla sergilenen çok sayıda ilginç renk, şekil ve doku örneğini gözlemlemiş olsa da araştırmalar henüz bu sinyallerin arka planında belli bir niyet olduğunu göstermiş değil. Örneğin ahtapotların daha tehlikeli deniz canlılarını bilinçli bir şekilde taklit edip etmediği bilinmiyor.

Columbia Üniversitesi'nde kafadanbacaklıların nörolojisi üzerine çalışan Tessa Montague, "Renk ve desen değiştirmeleri, ahtapotların yaptıkları şeyin bilincinde olduğu anlamına gelmiyor" dedi. Doğal seçilimin süreçte rol oynamış olabileceğini vurgulayan Montague, zamanında bir şekilde bu şekilde davranmaya başlayan hayvanların avcılara yem olmaktan kurtulmuş olabileceğini sözlerine ekledi.

Kafadanbacaklıların derilerindeki renk ve desen değişikliklerine bakarak akıllarından geçeni anlayıp anlayamayacağımız üzerine çalışan Montague, "Örneğin kafadanbacaklılar avcılardan kaçarken tehdit desenlerini sergiliyorlar ama bu muhtemelen beyinlerindeki faaliyetlerin sonucunda ortaya çıkan istemsiz bir tepki. Derileri hissettikleri korkuyu, stresi, saldırganlığı ya da üreme arzusunu yansıtıyor" ifadelerini kullandı.

Bu nedenle kafadanbacaklıların uyku sırasında rüya görüp görmediklerini araştırmak için uyurken farklı renklere giren bir ahtapotun videosu kullanılıyordu.

Montague, "Biz bunun aslında hayvanın içinde yaşanan durumun fiziksel bir yansıması olabileceğini savunuyoruz. Derileri o kadar inanılmaz bir yapıya sahip ki size ne düşündüklerini gösteriyor" dedi.

National Geographic'in "These are the weird and wonderful reasons octopuses change shape and color" başlıklı haberinden derlenmiştir.