Güncelleme Tarihi:
İhtihsan kelimesine insanlar İslam hukuku alanında rastlamaktadır. İslam hukukunu araştıran bireyler ihtihsan sözcüğünün anlamını bilmektedir. Diyanet kurulu da bu konuyu örneklerle beraber anlatmıştır.
İslam hukuku terimi olan sözlük anlamı olarak bir şeyi güzel saymak manasına gelen İslamiyet alanında iki hukuk kullanımı olan terime ihtihsan denmektedir.
İslamiyet hukukunda ihtihsan kelimesinin iki kullanımı bulunduğu bildirildi. Bu kullanımlardan birincisi daha dar kapsamlıyken ikincisi ise daha geniş kapsamlıdır.
İslam hukukunda ihtihsan nassa, kıyası terk edip, ayet ve hadis hükümlerine en uygun olanı almak manasına gelmektedir.
İhtihsan sözlükte hüsn kelimesinden türemiştir. Sevilen şey ve güzellik anlamındadır.
İslamiyet hukukunda ihtihsan genel kurallardan ve ilk akla gelen çözümden vazgeçilerek hukukun amacına daha uygun olan başka bir hüküm verilmesi şeklinde özetlenen yöntem olarak bildirilmiştir.
İhtihsan fıkıh ekolleri arasında yer alan, önem verilen ve hukuk uygulamalarında kullanılan yol gösterici terimdir.
Kaynak: Diyanet
İhtihsan Çeşitleri Nelerdir?
İslam fıkıh alanında ihtihsan çeşitlerine ve örneklerine özenle yer verilmiştir. İhtihsan alanı yedi çeşit olarak incelenmiştir. Bu çeşitler şöyle sıralanmaktadır:
Gizli Kıyas İhtihsan
İstisna Yoluyla İhtihsan
Nas Sebebiyle İhtihsan
İcma Sebebiyle İhtihsan
Örf Sebebiyle İhtihsan
Zaruret Sebebiyle İhtihsan
Maslahat Sebebiyle İhtihsan Gizli kıyas seçeneğinde çözüme ulaşması istenen olaya karşılık birbiriyle çatışan iki kıyas söz konusu olmaktadır. Bu kıyas seçeneklerinde biri ilk akla gelen olmakla beraber diğer kıyas ilk akla gelmeyen gizli olan kıyastır. Bu durumda gizli olan ve ilk akla gelmeyen kıyas seçilmektedir.
İstisna yolu seçeneğinde ise karşılaşılan hukuki olaya çözüm aranırken olayın benzerlerine uygulanan kurallar göz ardı edilerek istisnai çözüm yolu kullanılmaktadır.
Nas sebebiyle olan seçenekte nas tarafından bir olaya benzerlik hükmü söz konusu olmaktadır. Hanefi usulünde bu hükümden farklı bir hükme ihtihsan olarak nitelendirilmektedir. Bu alanda yer alan ihtihsan kavramına aynı zamanda “istihsânü’n-nas” ismi de verilmektedir.
İcma sebebiyle olan seçenekte Hanefi kaynakları “istihsânü’l-icmâ” adını kullanmaktadır. Bu usul sınırlı örneklerle desteklenmektedir. Genel kabul edilen kuralın dışına çıkılarak aranan çözüm icmain oluşturmakta ve meşruiyet kazanmaktadır.
Örf sebebiyle olan seçenekte genel kabul görmüş kuralın örf haline gelmesi söz konusudur. İnsanlar arasında genel kabul görmüş ve örf haline gelmiş bu kural kıyasla belirlenen hüküm veya yerleşik bir kurala aykırı niteliğindedir.
Zaruret sebebi seçeneğinde kıyasa aykırı olarak zorunluluk ve ihtiyaca sevk etme ihtihsan olarak kabul edilmiştir.
Maslahat sebebi seçeneğinde bir sorunu çözmede nas ve kurak hükümlerinden ayrı olarak özel bir yararın yani maslahatın bulunması mümkün kabul edilmektedir.
Kaynak: Diyanet
İhtihsan Örnekleri
İçi pislik dolan bir kuyunun suyunun tamamı boşaltılamayacağı için ilgili kuyudan belirli bir miktar suyun boşaltılması suyun temizlenmiş olacağını göstermektedir. Bu ihtihsan örneği zaruret sebebiyle ihtihsan çeşidine örnektir.
Hırsızlık olayı toplu bir organizasyon şeklinde gerçekleştiğinde asıl hırsızlığı topluluktan tek bir kişi gerçekleştirmiş olsa dahi ihtihsan kurallarına göre malı çalan o tek kişiye değil tüm topluluğa ceza verilmesi söz konusu olur. Bu hırsızlık örneği de İslam hukukunda ceza olarak nitelendirilen bir ihtihsan örneğini oluşturmaktadır.
Mahkeme yoluyla arazide mülk alan kişi müşterisinden ilgili arazide dikmiş olduğu ağaçları sökme isteğine sahiptir. Bu örnekte ihtihsan örneklerinin daraltıcı veya genişletici olabileceğini göstermektedir.
Kaynak: Diyanet