Haricilik Mezhebi Nedir Ve Ne Zaman Ortaya Çıkmıştır? Haricilik Görüşleri, Özellikleri Ve Kurucusu
Güncelleme Tarihi:
Haricilik ne olduğu günümüz şartlarında merak edilen konulardandır. İslam dininde haricilerin yeri her zaman tartışma konusu olmuştur. Hariciler dinden çıkıp çıkmadığı, ehli sünnet içerisinde olup olmadığı da merak edilen konular içerisindedir. Hz. Ali zamanındaki hariciler nasıl ortaya çıktı? Hangi fikirleri savundu ve neden Hz. Ali ile savaştı? Hariciliğin İslam dinine verdiği zarar ve merak edilen diğer konular ile ilgili soruların detaylarını derledik.
Ayrılan, hariç olan anlamına gelen harici ‘isyan eden’ anlamındadır. İslam dünyasında Hz. Ali zamanında türeyen bu grup, hariciyye, huruc eden, havaric, marika, şurat, muhakkime, haruriyye ve vehbiyye isimleriyle anılmıştır. Hz. Ali döneminden günümüze kadar hariciler varlığını korumuştur.
Hz. Ali döneminde Müslümanlar arasında cereyan eden Sıffın Savaşı sonrasında hariciler türemiştir. Bu grup birden bire ortaya çıkmadı. O güne kadar Müslümanlar arasında fitne olan bazı konular sonunda kendini haricilik olarak göstermiştir.
Hz. Osman döneminde bir grup ortaya çıktı. Bu grup içtimai meselelerden ekonomik meselelere kadar birçok konuda Müslümanların aklını karıştırdı ve yönetime karşı gelmelerini sağladı. Özellikle Irak’ın Kufe şehri halifeliği en çok uğraştıran şehirlerden biri haline geldi. Valiler konusunda, valilerin yaşantıları konusunda ve birçok konuda fitne aldı başını gitti. Bu fitne Hz. Osman’ın şehadetine neden oldu.
Haricilik Ne Zaman Ortaya Çıktı?
Hz. Ali döneminde fitneci grubun çalışmaları devam etti. Hz. Ali adaletli yönetimi ile birçok fitnecinin tevbe etmesini sağladı. Ancak Sıffın Savaşını engelleyemedi. Son derece müsamahalı olsa da Sıffında Müslüman kanı döküldü. Hz. Osman döneminden bu yana yönetim ile ilgili konularda ve yöneticilerin itikadı konusunda dolu olan hariciler Sıffın savaşında patladı. Hz. Ali’den ayrıldılar ve onu tekfir ettiler.
Nehrevan bölgesinde toplanan hariciler Hz. Ali’nin küfre girdiğini, Allah’ın kitabını bırakıp, hakemler olayında beşeri düşüncelere göre hüküm verdiğini iddia ettiler. Halbuki hakemler olayında her hangi bir günah veya şirk yoktu. Buna rağmen hariciler hakemler olayında Kuran’a göre hükmedilmediğini iddia ettiler.
Haricilik Görüşleri Özellikleri ve Kurucusu
Şebes b. Ribi haricilerin halifesi oldu. Namaz kıldırma imamı ise Abdullah b. Kevva seçildi. Müslümanlardan ayrıldıklarını, biatın Allah’a olduğunu ve şura ile işleri yürüteceklerini ilan ettiler. Hz. Ali sayıları 12 bin olan haricileri ikna etmek için İbn Abbas’ı gönderdi. İbn Abbas ‘ karı koca arasını bulmak için hakem tayin edin.’ ayetini tefsir etti ve bir kısım havaric tövbe etti. Tevbe eden havaric sayısı 2000 civarıdır.
Bu olay sonrasında Abdullah b. Vehb’i halife seçtiler ve gizlice Nehrevan’da toplandılar. Hz. Ali’ye açıkça cephe aldılar ve onun sünnete aykırı davrandığını söylediler. Hz. Ali’nin elçisini, Habbab b. Eret’in oğlunu ve eşini katlettiler. Hz. Ali’yi tekfir ettiler ve onu tekfir etmeyeni de tekfir ettiler. Bu görüşe sahip olmayan herkesin yolunu kestiler. Şam hazırlığı yapan Hz. Ali Kays b. Sad’ı nasihatçı olarak gönderdi. Kays bir kısım havaricin tevbe etmesini sağladı. Abdullah b. Vehb buna kızdı ve savaşı başlattı. Savaşta havariclerin büyük kısmı katledildi. Kalanlar da çevre bölgelere kaçtı.
Haricilerin Özellikleri
Hz. Ali’den ayrılan hariciler görüş ve itikat bakımından Müslümanlardan ayrılmıştır. Ancak küfre girdikleri konusunda İslam alimleri itilaf etmiştir. İslam alimlerine göre ‘bağiy’ olarak kabul etmiş se de bir kısım alim küfre girdiklerini söylemiştir.
Haricilerin genel özellikleri şu şekildedir:
1- Hz. Ali’yi tekfir ederler ve onu tekfir etmeyeni tekfir ederler. Bu görüş fitne ateşini körüklemiştir.
2- Biat Allah’adır ve halifeye gerek yoktur. Herkes kendisinin halifesidir. Bu görüş peygamberlik ve halifelik makamını yok saymaktadır.
3- Sünneti inkar etmezler ancak bazı konularda aşırıya kaçarak sünneti yetersiz görmüşlerdir.
4- Kendi akıl ve mantıklarını sünnetin önüne geçirmişlerdir.
Hariciler her devirde olduğu gibi günümüzde de varlığını sürdürmektedir. Bu bilgi TDV İslam Ansiklopedisi 16. cild 169-175 sayfalar arasında yer almaktadır.