Beyin Yorgunluğuna Karşı Neler Yapılabilir?
Beyin yorgunluğunda en çok karşılaştığımız şikayetler, unutkanlık, odaklanamama, konsantrasyon eksikliği, algılama eksikliği, öğrenme ve ezberleme zorlukları, beyinde ağırlık hissi, dikkatsizlik, tahammülsüzlük ve çabuk sinirlenme gibi belirtilerdir. Peki beyin yorgunluğuna karşı neler yapılabilir?
Stres faktörlerinin yok edilmesi: Kişide kronik stres oluşturan durumlardan uzaklaşılmalıdır.
Çalışma şartlarının iyileştirilmesi: Hasta bina sendromu gibi sağlıksız çalışma ortamlarından uzak durulmalıdır. Çalışanların fiziksel sağlığı kadar ruh sağlıkları da düşünülmelidir. Havasız mekanlarda insanların adeta tıkış tıkış çalıştırılmasına engel olunmalıdır.
Spor aktiviteleri: Günlük düzenli spor aktiviteleri, beyin yorgunluğunu önlemede önemli bir etkendir.
Enstrüman çalma: İş aktiveleri arasında ya da sonrasına herhangi bir müzik aleti ile uğraşmak beyni dinlendiren bir eylemdir. Dinlenme aralarında enstrüman çalmak öğrenme kapasitesini önemli düzeyde arttırabilir.
Tatil ve dinlenme aktiviteleri: Hiç şüphesiz ki, yoğun iş aktiviteleri arasında tatil ve dinlenmeye zaman ayrılmalıdır. Tatil yapmadan sürekli çalışmak beyin yorgunluğuna neden olur. Ancak ülkemizdeki tatil anlayışının pek olumlu olduğu söylenemez. Çalışanlar yılda bir sefer 1 aylık tatil yerine, yılda 4 defa 1 haftalık tatiller tercih etmelidir. Zira bir aylık tatilin yarar yerine zararı olduğunu düşünmekteyim. Çünkü kişiler önce tatil öncesi işten kopmakta sonra da tekrar işe alışıncaya kadar zaman geçmektedir. Böylece 1 aylık tatil neredeyse 2 aylık bir performans kaybına neden olmaktadır. Kişi uzun süre işinden ayrı olduğu için tekrar döndüğünde bir süre adaptasyon sorunu yaşamaktadır. Halbuki üçer aylık çalışma takviminden sonra birer haftalık dinlenme periyodu kişileri işinden koparmadan dinlenmelerini sağlamaktadır. Sınavlara hazırlanan öğrencilerin düzenli aralar vermeleri ve aralarda spor, müzik gibi aktiviteler yapmalarını önermekteyim. Sürekli ara vermeden ders çalışmak, başarıya giden yol değildir. Uykudan feragat etmeden düzenli dinlenme aralarıyla sınavlara hazırlanmalıdır.
Beslenme tarzı: Başta somon ve sardalya olmak üzere balık ve balık ürünleri, ıspanak, fındık, ceviz, badem, çilek, çekirdekli kuru üzüm beyin yorgunluğuna karşı iyidir. Yeşil sebzeler, böğürtlen, yaban mersini, üzüm suyu, karadut suyu, kepekli pirinç, sıcak kakao ya da bitter çikolata beyin yorgunluğuna iyi gelen gıdalardır. Aynı şekilde çay ve kahve de çok faydalıdır. Yapılan 10 yıllık bir araştırmada çay ve kahvenin alzheimeri %50 düzeyinde önlediği anlaşılmıştır. Akşamları yatmadan önce bir elma yemeyi alışkanlık haline getirmekte fayda vardır. Elma uyku esnasında daha sağlıklı beyin dinlenmesi sağlar.
BEYİN YORGUNLUĞUNA KARŞI BEYİN RESETLEMESİ
Son yıllarda bilim adamlarının, düzensiz beyin fonksiyonlarını normalleştirecek ve aynen bir bilgisayar gibi resetleyerek, duygu, düşünce, hareket ve hafıza gibi birçok beyin fonksiyonunu normal hale getirecek bir tedavi uygulaması (TMS) geliştirmişlerdir. Buradaki amaç, TMS (transkranial manyetik stimülasyon) ile beyine zararsız şok manyetik uyarılar göndermek ve böylece beynin hastalanmadan önceki sağlam durumuna dönmesini sağlamaktır.
Beyinde milyarlarca hücre vardır. Ve her hücre bir bilgisayar gibi, birbirleri ile karmaşık bir iletişim ağı ile haberleşmektedir. Hülasa insan beyni milyarlarca bilgisayardan müteşekkil dev bir network gibidir. Bu hücreler arası iletişim ve yorumlar henüz tam olarak çözülemeyen mikromoleküler biyolojik ajanlarla gerçekleşmektedir. Hücreler arasındaki mikromoleküler dengesizlikler depresyon, obsesyon ve panik ataktan tutun da unutkanlık, parkinson ve baş ağrısına kadar birçok nöropsikiyatrik hastalıklara neden olmaktadır. TMS vurumları, elektromıknatısların ürettiği manyetik darbeler neticesinde aynen bir ses ekosu misali hücreleri baştan sona resetleyerek, moleküler dengesizliği ortadan kaldırıp, hastalıkları düzeltmektedir. Korteksin yargılama, karar verme ve planlama işlemlerinde etkili bölgeleri ile limbik sistemin duygular ağırlıklı bölgelerini birbirine bağlayan zincirlerin düzenli çalışması hayatın ahengi için şarttır. Depresyon, panik atak, OKB, unutkanlık, demans ve bipolar bozukluk gibi hastalıklarda, bu zincirlerdeki ahenksizlik söz konusudur.
Tıpkı bir bilgisayar ağının resetlenmesi ya da formatlanması (Yeniden yapılanması) gibi etki gösteren manyetik darbe uyarımları, bu bölgelerdeki akımları yeniden yapılandırabilmektedir. Böylece bir çok psikolojik bozukluğun yanı sıra unutkanlık, odaklanma ve konsantrasyon bozuklukları da TMS tedavisi ile normale dönebilmektedir. Özellikle yoğun stres altında çalışan ve metropol sıkıntıları ile boğuşan insanlarda büyük rahatlama sağlamaktadır.
Nasıl ki, bilgisayar hardiskleri lüzumlu lüzumsuz birçok veri ve belge ile doldurulduğunda zamanla bilgisayar yavaşlıyor ve hata veriyorsa, aynı insan beyni de öyledir. Mazide kalmış birçok acı hatıra, üzüntü, stres ve korkular beyinde saklanmakta ve çoğu zaman bunların farkında olmamaktayız. Ayrıca konular ve olaylar arası kooperasyon ve bilişsel yorumlama da sağlıklı yapılamayacağı için yaşam için gerekli olan doğru sentez ve analizler de yapılamaz. Bu ise topyekun bir performans düşüklüğü ve başarısızlık getirir. Bu nedenle dünyada önemli firma yöneticileri ve CEO’lar muhtelif aralıklarla mesela birer ay ara ile TMS seansları alarak beyinlerini zinde ve enerjik tutmakta böylece odaklanma, konsantrasyon ve algılama gibi fonksiyonların gelişmesini sağlamaktadır. Maruz kaldıkları yoğun iş temposu nedeniyle üstlendikleri stresten kaynaklanan beyin yorgunluğu ve durgunluğunu, TMS ile düzeltmektedirler.
TMS (transkranial manyetik stimülasyon) ile beyin resetlemesinin, beyin yorgunluğu ve durgunluğu tablosunu düzeltiği, bilimsel araştırmalarla neredeyse kesinlik kazanmıştır. Manyetik titreşimler sinir hücresindeki birçok metabolik aktiviteyi düzene sokar. Nöronlar sağlıklı bir şekilde görev icra etmeye başlar. Beyinde, lüzumsuz yer işgal eden ya da kişiyi rahatsız eden bellek kayıtları, bilgisayarlardaki gibi silinemediği için zamanla beyin yorgunluğu ve durgunluğuna neden olabilir. TMS, uygulama yapılan bölgelerdeki nöron ya da nöron gruplarının reorganizasyonunu da sağlar. Beyinde adeta bir hafifleme ve gözle görülür rahatlama olur. Kişinin olaylara bakış perspektifi netleşir. Doğru ve mantıklı kararlar alır. Öğrenme ve algılama yeteneklerinde artış olur. Unutkanlık ve hafıza kusurları ortadan kalkar. Eğer varsa uyku problemleri düzelir. TMS aynı zamanda psikolojik rahatsızlıkları da ortadan kaldırdığı için, arka planda fark edilmeyen bir depresyon veya anksiyete varsa, bunlar da ortadan kalkar. Tedavi maliyetini misli misli katlayan bir performans gelişimi olur.
Almanya’da da bir nörobilim enstitüsünde fareler üzerinde yapılan deneyde, manyetik uyarılar verilen farelerin diğerlerine göre %40 düzeyinde başarı grafiği geliştirdikleri belirlenmiştir. Dolayısıyla TMS’ nin beyin performansını geliştirdiği kesin bir gerçektir. Uygulamanın en iyi taraflarından biri de, tedavinin yan etkisiz oluşudur. Çok sayıda seans yapılsa bile herhangi bir zararlı etki olmaz. TMS cihazları, x-ray cihazları gibi radyasyon yaymaz. Bu özelliği nedeniyle hamile kadınlarda bile güvenle kullanılabilir.
TMS, ayrıca beyinde yer işgal eden ve düşünce kıvraklığına engel olan zararlı ya da lüzumsuz kayıt dosyalarını da elemine etmektedir. Bilincin önemsiz bularak geriye attığı bu kayıtlar, net hafızada olmadıkları halde geri planda tutulur ve boş yere yer işgal ederler. Böylece genel bir zihinsel durgunluğa neden olurlar. Ancak şunu söyleyelim ki esas olan yeni hafıza kayıtlarında ki süratlilik ve performanstır. TMS yeni şeyler öğrenmede ve bunların kayıt altında tutulmasında kıvraklık ve süratlilik sağlar, kalıcı olmasını temin eder. Zaten bu sebepten alzheimer ve diğer demansiyel sendromların tedavisinde de kullanmaktayız.
TMS’nin bir diğer faydası da, geçmişte yaşanmış ve yoğun olarak kayıtlandığı için sürekli bilinci rahatsız eden üzücü ve acı veren hatıraları, sürekli bilince gelmekten uzaklaştırması ve bu istenmeyen olaylar hatırlandığı halde acı vermez hale getirilmesidir. Kişi üzücü olayları hatırlar, bilir ama artık bilinci rahatsız etmez duruma geldiği için acı çekmez olur. Böylece geçmişte yaşanan ve bilinçli ya da bilinç altı anksiyete oluşturan hatıralar, kişiyi rahatsız etmez olur. Bu nedenle TMS, birçok psikolojik rahatsızlığın tedavisinde her geçen gün daha bir önem kazanmaktadır. Özellikle ilaçlara cevap vermeyen ya da tam düzelmeyen depresyon ve panik atak hastalarına, TMS'yi şiddetle önermekteyiz. Literatürde ilaçlara dirençli birçok hastanın TMS ile düzeldiğine dair sayısız örnek vardır. Ayrıca hamile olan ya da emzirme döneminde olup ilaç kullanması sakıncalı olan kadın hastaların güvenle kullanabileceği bir tedavi yöntemidir. Amerikan ilaç ve gıda dairesi (FDA) depresyon ve benzeri durumlarda TMS'nin güvenle kullanılmasına onay vermiştir.
Netice itibariyle beynim dolu, hiç bir şey düşünemiyorum. Ağır stres altındayım, yaşadığım olayların etkisinden kurtulamıyorum. Son zamanlarda başarı grafiğim çok düştü, unutkanlığım var, her şeyi unutuyorum, artık sınavlarda istediğim başarıyı yakalayamıyorum, çok çabuk parlayıp sinirleniyorum, etrafı kırıp geçiriyorum. Ani hatalı kararlar alıyorum, işlerimi takip ve kontrol edemiyorum, yatırımlarımı sağlıklı yapamıyorum, işletmem günden güne kötüye gidiyor diyenlerin, TMS ile beyin resetlemesini ciddi olarak düşünmelerini tavsiye ediyoruz.
Nöroloji Uzmanı Dr. Mehmet Yavuz