Şizofreni belirtileri depresyonla karışıyor

Bir sohbete nasıl başlayacağınız, onu nasıl sürdüreceğiniz ve nasıl bitireceğiniz sizin için muhtemelen sorun değildir. Hatta karşılaştığınız basit bir meselede ne yapacağınızı bilemediğiniz, basit bir telefon numa-rasını aklınızda tutamadığınız da olmuyordur. Ama bir şizofreni hastası için bunlar ciddi ve büyük sorunlar. Bu durum da beyinde nörotransmitter denilen hücrelerin iletişimindeki farklılıktan, dopamin fazlalığından kaynaklanıyor.İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyartri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alp Üçok, şizofreninin sıklıkla 20-40 yaşlarında görüldüğünü, hastalığın düşünce ve algı bozukluklarına, hezeyanlara neden olduğunu belirterek, "Hastalık ne kadar erken başlarsa, kişilik üzerindeki harabiyeti o kadar fazla" diyor.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Şizofreni hastalığını nasıl tanımlıyorsunuz?Şizofreni epilepsi, Multipl Skleroz (MS) gibi bir beyin hastalığıdır. Bütün kronik hastalıklar (şeker hastalığı, astım, romatizma..) gibi alevlenme ve yatışma dönemleri gösterir. Toplumsal ve duygusal etkenler de rol oynuyor bu hastalıkta. Hem ortaya çıkışında hem de hastalığın seyrinde etkili bu faktörler. Kişinin yaşam kalitesini, meslekî ve sosyal durumunu bozan, alevlenme döneminde daha çok düşünce ve algı bozuklarıyla devam eden bir rahatsızlık.'Hastanın hayatı fakirleşir'Kişiler dış realiteyi olduğundan farklı görürler alevlenme dönemlerinde. Çarpık yorumlama ve buna göre davranma görülür. Halüsinasyonlar görür hasta. Ya evden çıkamaz ya da insanlarla arası bozulur. İnsanlardan kaçar. Potansiyel düşmanlarından kurtulmak için değişik çarelere başvurabilir. Alevlenmenin geçtiği dönemde oluşan kayıp belirtileri var. Daha çok isteksizlik, plan yapamama, yaptığı planları uygulayacak enerji bulamama, konuşacak konu bulamama, insanlarla konuşmayı isteme ama bunu nasıl yapacağını bilememe gibi durumlar görülür ki asıl bunlardır hastanın hayatını zorlaştıran. Toplumun dışında kaldığı için hastanın hayatı fakirleşir.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Şizofreni, tedavi edilebilir bir hastalık olmakla beraber zaman zaman alevlenme dönemleriyle seyrediyor. Hastaların önemli bir kısmında hastalık tamamen ortadan kalkmayabilir. Bu durum kişinin çalışmasını, çevresiyle iletişim kurmasını, bağımsız bir yaşam sürmesini güçleştirir.Şizofreni bir beyin hastalığı dediniz? Bir şizofreninin beynindeki farklılık ne?Tomografi gibi görüntüleme yöntemlerinde şizofreni hastalarının beyinlerinde normalde görülmeyen bazı değişiklikler olduğu saptanmış. Beyinde normalde de bulunan boşlukların hasta kişilerde daha geniş olduğu ve bazı beyin bölümlerinin normalden daha küçük olduğu görülüyor. Özellikle, beynin plan yapmak, sorun çözmek gibi işlevleri de yüklenen ön bölümü ve önceki deneyimleri hatırlayarak o anki duruma uygun bir davranış geliştirmekte rol oynayan 'hipokampus' bölümünün normalden küçük olduğu saptanmış. Bu bölgelerin işlevlerindeki aksama sonucunda hastalar günlük hayatta her an karşılaştığımız basit ya da karmaşık sorunları çözmekte zorlanabiliyor. Bu 'sorunlar', örneğin yeni tanıştığımız bir kişiyle neleri konuşabileceğimiz, şehir içinde bir yerden bir yere giderken karşılaştığımız aksaklıkların üstesinden nasıl geleceğimiz gibi bize basit gelen şeyler de olabiliyor.Beyin yapısındaki değişiklikler, hasta kişilerin beyinlerinin normal gelişimden farklı bir yol izlediği şeklinde yorumlanır. Bu değişiklikler doğumdan önce ya da doğum sırasında etkili olan nedenlere bağlanır. Gebeliğin erken dönemlerinde virüs enfeksiyonları ya da doğum sırasındaki bazı sorunlarla karşılaşmak gibi.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Dopaminin ettiği...Beyindeki kimyasal maddelerin rolü nedir?Beyinde milyarlarca sinir hücresi bulunur. Bu hücreler bir telefon şebekesi gibi birbiriyle bağlantılıdır. Her hücrenin ucundan salınan bazı kimyasal maddeler komşu hücreye ulaşarak hücreler arası haberleşmeyi sağlar. Haberleşmeyi sağlayan kimyasal maddelere 'nörotransmitter' denir. Adrenalin, dopamin, serotonin gibi... Şizofren olan kişilerde dopaminin aracılık ettiği haberleşmede bir bozukluk olduğu biliniyor. Dopamin, hastaların beyninde bazı bölgelerde fazla miktarda bulunuyor. Dopamin aracılığıyla haberleşmedeki bozukluk, hezeyan ve halüsinasyonlar, dağınık davranış ve konuşma gibi hastalık bozukluklarından sorumlu tutuluyor.Hastalığın görülüp görülmemesi neye bağlı?Anne-babadan biri hastasysa görülme riski yüzde 12. Kardeşlerden birinde bu hastalık varsa görülme riski yüzde 8. İkinci derece akrabalarda, yani hala, teyze, amcada varsa risk yüzde 5'tir. Ailelerin bu riski düşünmesi gerekiyor. Çocuk daha anne karnındayken yaşadığı bazı aksilikler beyin gelişimini olumsuz etkiliyor. Mesela annenin hamileliğinin belli bir döneminde enfeksiyon geçirmesi risk. Avrupa'daki ciddi grip salgınlarında hamile olan kadınların çocuklarında şizofreni riskinin iki kat arttığı gösterilmiş. 'Toksoplazma' denilen ve, kediden geçen bir organizma vardır. Bunun antikorunun şizofreni hastalarının kanında daha yüksek olduğu biliniyor.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Doğum sırasında kordon dolanması, doğum eyleminini uzaması ve bebeğin beyninin yeterince oksijen almasını önleyen durumlarda şizofreni riski artıyor.Çocukluk çağında fiziksel ve cinsel istiramara, travmaya uğramış olmak bile, hele hastalığa yatkınlığınız varsa ciddi risk oluşturuyor. Esrar içmek risk. Ailede psikiyatrik rahatsızlık varsa ve 16 yaş altında sık esrar içiliyorsa şizofreni riski artıyor.Şizofreninin erken dönem belirtileri var mı?Var. Ama bu belirtileri gören her anne-baba, "Çocuğum şizofren olacak" denmez. Genelde sonradan şizofren olmuş hastaların yakınlarından aldığınız bilgilerle bunu söyleyebiliyorsunuz. Genellikle hasta ilk defa tanı konduğu dönemden önce birtakım huy değişiklikleri gösteriyor. Bunlar:Başarıda düşme: Mesleki ve sosyal başarının gerilemesi. Yani okul başarısının sebebsiz yere gerilemesi. İlk dönem takdir almışken sonradan karnesinde zayıf olur. Daha sonra okula gitmemeye başlar vs. Bu duraklama dikkat çekicidir.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Sosyal ilişkilerin bozulması: İnsan ilişkileri bozulabilir. Kavgacılık, alınganlık, evden çıkmak istememe, okula gitmek istememe., toplumdan uzaklaşma görülebilir,Garip düşünceler: Örneğin düşünce gücüyle kapıyı açıp-kapamaya çalışmak. Mesela bütün işini bırakıp bütün gün bununla uğraşabilir hasta.Uçmak için zihin gücünü seferber etmek, parapsikolojik ve metafizikle çok ilgilenmeye başlamak gibi...Kendine ilgisizlik: Kendine bakımda gerileme olabilir. Eskisi kadar banyo yapmamak, sokakta dolaştığı kot pantolonla yatmak, itiraz edildiğinde tartışma çıkarmak vb. Zihin karışıklığı: Yoğunlaşmakta güçlük çekmek, bir şeye konsantre olamamak...Ancak bu belirtiler depresyonda da ergenlik döneminde de görülebilir. Kesin şizofreninin erken belirtileri denilemeyebilir. Sevgilisinden ayrılıp ÖSS'de başarılı olamadı diye açıklar. Eğer ailede bir hasta varsa yani amca, dayı, teyze gibi akrabalarda da varsa 16-17 yaşındaki bir yeğende okul başarısında düşme, gerileme, kendini kapatma varsa onu takibe alıyoruz. Özellikle ailesinde başka hasta varsa daha dikkatli yaklaşılmalı.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Entellektüel olmak da riskErgenlik dönemi belirtileriyle karışabiliyor. Ne yapmak lazım?Özellikle entelektüel düzeyi yüksek ailelerde bu risk daha yüksek. Çok iyi de bir doktora götürülür ve doktor da "Aman canım, pırıl pırıl çocuk. Rahat bırakın" der, ama çocuk birkaç ay sonra çok ürkütücü şeyler yaşayabilir.Ayırt edici kriterler yok mu?Ayırt etmeniz için bu konuyla uğraşmanız gerekir. Diyelim ki çocuk işi gücü bırakmış 20 saat bilgisayar başında. Okulu bırakmış ve bilgisayara adanmış. Bu normal mi araştırılmalı. Risk altındaki gençlerle özel ilgilenmek gerekiyor. Bu belirtileri gösterenlerin büyük bölümü hayatına devam ediyor.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Şehir yaşamı şizofreni hastası için risk yaratıyorŞizofreni hastalığının görülme sıklığı nedir?Her 100 kişiden biri hayatının bir döneminde şizofreni hastası olma riski taşıyor. Hastalık genelde 20-45 yaşlarında görülüyor. Hastalık ne kadar erken başlarsa kişilik üzerindeki harabiyet de o kadar fazla olmakta, normal bir yaşam sürme şansı azalmaktadır. Şizofreni hastalığı tedavi edilebilir olmasına rağmen zaman zaman alevlenme dönemleriyle seyrediyor. Hastaların önemli bir kısmında hastalık tamamen ortadan kalkmayabiliyor. Bu da hastanın çalışmasını engelliyor ve tek başına bir yaşam sürmesini güçleştiriyor.Şehirde yaşamak şizofreni için risk yaratıyor mu?Şehirlerde şizofreni daha sık görülüyor. Diyelim ki hayatla ilgili plan-program yapma güçlüğümüz var. 5 bin nüfuslu bir kasabada yaşıyorsanız daha az sorunla karşılaşırsınız ve çıkış yolları bulma şansınız da daha yüksektir. Ama 12 milyonluk bir şehirde her dakika karşınıza sorun çıkıyor. Bunlara başa çıkma kapasitesi kısıtlı olan genç bir beynin bunların karşısında çözüm bulmak yerine geri kaçma, sağlıksız çözümlere yönelme ihtimali daha yüksek. Şehirde yaşamak şizofreniyle karşılaşma açısından değiştirilebilir bir faktördür.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Beyindeki nörotransmitter denilen birtakım kimyasal maddelerin beyin hücreleri arasında haberleşmeyi sağladığını söylemiştik. Bunların birtakım bozuklukları da şizofreni hastalarında gösterilmiş. Özellikle dopamin gibi başlıca transmitterlerin beynin bazı bölgelerinde fazla işlev gördüğü , fazla işlev görmenin halüsinasyon görme gibi düşünce ve algı bozukluklarına yol açtığı, bazı bölgelerdeki düşük aktivitelerin bellek zayıflıkları, okuduğunu anlama, öğrendiğini uygun yerde kullanma, problem çözme, plan ve program yapma gibi işlevleri bozduğu söylenir.Bu durum, bizim için son derece basit olan bazı şeyleri şizofreni hastasının yapmasını güçleştirir. Örneğin bir şizofreni hastasına telefon numarası söylersiniz 5 metre uzağındaki telefona gidip numarayı çevirecektir, ama telefon başına gidene kadar o numarayı unutabilir. Bu, özel bir bellek kusuru ve şizofreni hastalarında sık görülüyor.Ruh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...Bu durum beyindeki dopamin işlevlerindeki bozukluktan kaynaklanıyor İşin bir de biyolojik ve genetik boyutu var. Ama biyolojik ve genetik faktörlerle doğan her çocukta şizofreni ortaya çıkmıyor. Bunun ortaya çıkması için çok sayıda başka faktör de gerekiyor.Bu durumda ailelere verilebilecek bir mesaj var mı?Hastalıktan şüphelenen herkes bize gelirse bunun altından kalkamayız. Aileler araştırmalı. Hastalık belirtileri özgün değil ve insanları telaşlandırmak da doğru değil. Eğer ailede bir psikiyatrik hastalık varsa ve ailenin genç üyesinde birtakım huy değişiklikleri varsa doktora gösterilmeli.HATİCE YAŞAR/RADİKALRuh sağlığınız ne durumda? Sorunların çözümü sizde...