'Önce kariyer yapacağım' derken...

"Daha yaşım genç, bebek bekleyebilir" diye düşünen, "Önce kariyer sonra bebek" fikrini benimseyenlerdenseniz uzmanların söylediklerine kulak verin. Çünkü ileride bebek yapmaya karar verdiğinizde bazı güçlüklerle karşılaşabilirsiniz. Kadınsanız bu güçlük, yaşınızın ilerlemesinden dolayı yumurta rezervinizin azalması, rahim ve yumurtalıklara dair sorunlar olabilir. Erkekseniz spermlerinizin sayısı, hacmi ve hareketliliği döllenme için yeterli olmayabilir. Düşünmek istemeseniz de hiç sperminizin olmaması ihtimali de var. Bütün bunlar bebek sahibi olmaya karar verdiğinizde önünüze engel olarak çıkabilecekler.Mutlaka testleri yaptırın Buna karşı yapılabilecekler yok mu? Elbette ki var. İster kadın ister erkek olun mutlaka bazı testleri yaptırın. En azından bu testlerle durumunuzu öğrenebilir, çocuk için erken mi yoksa geç mi anlayabilirsiniz. Eğer bir sorununuz varsa bu testler sayesinde daha erken önlem alma şansınız var. Aşılama, tüp bebek veya mikroenjeksiyon yöntemlerinden biriyle çocuk sahibi olmanız mümkün. Bunun hangisi olacağına ise doktorunuz karar verecek.Ertelemek yardım alma ihtiyacını artırıyorGünümüzde gebeliğin ertelenmesi yardımcı üreme tekniklerine olan ilgiyi de artırıyor. Çünkü artık pek çok kadın ilk bebeğini 30, hatta 35'inden sonra kucağına alıyor. Gebelikte kadın yaşı kritik öneme sahip olduğundan kimi zaman güçlüklerle karşılaşılıyor ve çiftler kerelerce tüp bebek denemek durumunda kalıyor. Kimileri hayalini kurduğu bebeği kucaklarken kimileri de tüm yollara karşın bu özlemi gideremiyor. Bu yazı dizisinde bebek sahibi olmada güçlük yaşayan çiftlerin deneyebileceği yöntemleri, bu alandaki gelişmeleri, gebelik şansını nelerin artırabileceğini, tüp bebek için başvuracağınız merkezleri seçerken nelere dikkat etmeniz gerektiğini okuyabileceksiniz. Türkiye'deki çiftlerin yüzde 15'i kısırlık sorunu yaşıyor. Bu çiftlerden bir bölümü sadece takiple bebek özlemlerini giderebilirken bir bölümünü de uzun ve yorucu bir süreç bekliyor. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı öğretim üyesi ve International Hospital Tüp Bebek Merkezi sorumlusu Prof. Dr. Engin Oral, "Bir çift haftada bir ilişkiye girmesine rağmen gebelik oluşmuyorsa durum mutlaka araştırılmalı. Eğer çift, risk faktörlerine sahipse ve özellikle kadının yaşı 35'in üzerindeyse bu süre dört-altı ayla sınırlandırılmalı" diyerek uyarıda bulunuyor.Üreme nasıl olur? Üreme için öncelikle kadının yumurtasının erkeğin ise sperminin olması gerekir. Üçüncüsü bunların birleşmesini sağlayacak bir yol bulunmasıdır. Burada yol, kadının rahmi, rahim ağzı ve tüpleridir. Eğer tüm bu koşullar uygunsa üremeden söz edebiliriz.Bir kız çocuğu anne karnındayken 7 milyon yumurtası vardır. Doğumda 2 milyona, ergenlik civarında 400 bin, menopozda ise binlere iner. Her ay en iyi yumurta seçilir ve bu yumurta folikül içinde gelişir. Âdetin yaklaşık 13-14. gününde de çatlar. Çatladığı zaman periton boşluğuna folikül sıvısı dökülür. Bunun içinde yumurta vardır. O yumurta tüplerin saçakları tarafından alınır ve böylece tüp içinde ilerleme başlar. Yumurta karşı taraftan gelen spermle yaklaşık tüpün ortasında karşılaşır ve döllenme olur. Oluşan döllenmiş yumurta (zigot) yaklaşık dört-beş gününü burada geçirir. Beşinci gün civarında zigot rahime düşer ve rahim duvarına yapışır.Bir ayda gebelik şansı nedir? Bir çiftin bir ay boyunca düzenli olarak beraber olurlarsa gebe kalma şansı yüzde 25 civarındadır. Bir çift ayın herhangi bir günü beraber olursa bu şans yüzde 8'dir. Hormonal bozukluk, kadının yumurtlayamaması, tüplerde hasar olması, çikolata kisti, rahimde şekil bozukluğu, rahim ağzında sıkıntı olması vb. durumlarla erkeğin sperminin olmaması veya yumurtanın bozuk olması kısırlık sebebidir. Türkiye'de 1-2.5 milyon kısır çift olduğu sanılıyor. Kısırlığın görülme oranı yüzde 8-17 dolayındadır.Şişmanlık da zayıflık da risk Kısırlıkta en önemli faktör nedir? En önemlisi kadının yaşıdır. 22 yaşında bir kadının kısır olma riski yüzde 10 iken, 37 yaşında risk yüzde 30 civarındadır. Yani yaşla birlikte infertilite riski artıyor. Erkeğin yaşla ilgili bir riski yok.Şişmanlık gebe kalmayı güçleştirir mi? Kesinlikle güçleştirir. Şişmanlık hem insülin direnci hem de polikistik over sendromundan dolayı riskli. Ayrıca gösterilmiştir ki beden kitle indeksinin (BKİ) 26'dan 27'ye çıkması gebe kalmayı güçleştiriyor. Avustralya ve Yeni Zelanda'da bir kadının BKİ'si 35'in üzerindeyse (morbit obez) devlet infrtilite masraflarını karşılamıyor.Zayıflık da kısırlık yapar mı? Evet, çok zayıflık da böyle bir riske neden oluyor. Çok zayıf olmak da hormonları bozduğu için (anoreksia nervoza hastaları ve uzun maraton koşan atletler vs..) yumurtlama bozukluğu görülür.Bir kadın hamile kalıp kalamayacağını önceden öğrenebilir mi? En önemli şey kadının âdet düzenidir. Âdetleri düzenliyse, ultrasonda baktığınızda polikistik overleri yoksa, yumurtalık rezervi iyiyse, hormonlarında sorun yoksa, tüylenme sorunu, ciddi âdet ağrısı veya cinsel ilişki sırasında ağrısı yoksa, rahmi iyi görünüyorsa büyük ihtimalle bu kadın gebe kalabilir.Peki ya erkekler? Erkeğin geçmişinde herhangi bir testis travması, testis enfeksiyonu, belsoğukluğu yoksa, geçmişte işkenceye, travmaya maruz kalmamışsa, daha evvel kemoterapi, radyoterapi görmemişse, çocukluğunda sperm yollarını bozacak herhangi bir operasyon geçirmemişse büyük ihtimalle normaldir ve çocuk sahibi olabilir diyebiliriz. Ama erkekte çocuk sahibi olamamayı anlamak yine de zordur. Çünkü erkek kısırlığının yüzde 60-70'inde sebep bulunamıyor. Her şey normal görünüyor ama çocuğu olmuyor. Bu nedeni bilinmeyen kısırlıktır.Erkekler için yapılan testler var mı? Üç-dört günlük cinsel perhiz sonrası yapılan sperm analizi testi var. Spermlerin hacmi, hareketi, şekli ve enfeksiyon olup olmadığına bakıyoruz.Kanser tedavisi gören bir kadının çocuğunun olması imkânsız mı? Bu, kadının hangi kansere yakalandığı ve kullandığı ilaçlara bağlı. Çok güçlü kanser ilaçları yumurtalık rezervini azaltıyor ve kadını erken menopoza sokuyor. Çocukluk çağındaki kanserlerde risk biraz daha az. Eğer yumurtalık geri dönüşü olmayan şekilde zarar görmüşse kısırlık kaçınılmaz.Sigara erken menopoz nedeni Kadınlarda risk faktörleri neler? Ailede erken menopoz varsa, tüylenme, saç dökülmesi, obezite, âdetlerde ve ilişki sırasında ağrı varsa, evre 3 endometriozis, bir veya birden fazla yumurtalık kisti operasyonu geçirmişse, yumurtalıkları ve rahmi kaplayan bir enfeksiyon geçirmişse, çok sigara içiyorsa, yaşı 35'in üstündeyse kısırlık açısından risk altındadır. Kadınının sigara içmesi erken menopoza zemin hazırlıyor. Alkolün kadınlarda üreme sistemi üzerine kanıtlanmış herhangi bir etkisi yok. Erkekte sperm anomalisi yapma riski var ama sigaranın yarattığı risk daha fazla. Erkeğin dar giysiler giymesi, sıcağa maruz kalması (maden, fırın, sauna, hamam vb. yerlerde çalışanlar) risk yaratır. Uzun yol şoförlüğü yapanlar da bu anlamda risk altındadır.Bir çiftin bebek sahibi olamadığını söylemek için ne kadar süre denemiş olmaları gerekir? Haftada bir ilişkiye giriyorsa bir yıl deneyip çocuk sahibi olamamışsa bu durum araştırılmalı. Eğer çift risk faktörlerine sahipse ve kadının yaşı 35'in üzerindeyse bu süre dört-altı ayla sınırlandırılmalı.Bir çift çocuk sahibi olamıyorsa önce kim doktora başvurmalı? Kadın mı erkek mi? Önce erkeğin spermine bakılmalı. Erkeğin spermi normalse onu atlayıp kadına bakıyoruz. Erkeğin sperminde bir anormallik varsa mutlaka altı-sekiz hafta sonra bir daha bakıyoruz. Erkekte sorun yoksa kadına geçiyoruz.Gebeliği güçleştiren sorunlarEndometriozis nedir ve kısırlık yapar mı? Rahim içi tabakasının rahim dışında yerleşmesidir. Normalde rahim iç tabakası her ay âdetle birlikte atılır. Bu tabaka en çok yumurtalıkları sever. Yumurtalıklara yerleştidiğinde buna endometrioma (çikolata kisti) deniyor. Gebeliği olumsuz etkiliyor. Son yıllarda gösterildi ki bunlar yumurtayla spermin birleşmesini engelliyor. Endometriozis kısırlığa yol açıyor.Endometriozis tedavi edilebiliyor mu? Dört evre endometriozis var. Evre 3 ve 4'te çare, çikolata kistinin cerrahi yöntemle alınmasıdır. Evre 1-2 ise tüm dünyada tartışma konusu. Kısırlık yapıp yapmadığı tartışılıyor. Ama pek çok bilim adamı kısırlık yapabilir diye nitelendiriyor. Endometriozis olgularında cerrahi tedaviye rağmen çocuk olmuyorsa çare aşılama veya tüp bebek denemektir.Polikistik over sendromu nedir? Yumurtalıkların şeklinin bozuk, yani yumurtalıkların küçük küçük foliküller halinde olmasıdır. Polikistik over toplumda yüzde 20 oranında görülür. Ultrasonda bu görüntüyü görmek illa polikistik over veya illa kısırlık anlamına gelmez. Ama polikistik over görüntüsü yanında klinik bulgular, laboratuvar bulguları varsa buna sendrom denir. Polikistik over başka, polikistik over sendromu başka bir şeydir. Polikistik over sadece ultrason görüntüsüdür, sendrom ise ultrason, klinik ve laboratuvar bulgularının tümüdür.Sendromun belirtileri var mı? Bu kadınlarda yumurtlama bozukluğu vardır. Kadın yumurtlayamaz, âdet göremez veya geç yumurtlar ve geç âdet görür. Bu kadınlarda tüylenme, ciltte yağlanma, akne daha fazladır. Göbek çevresi yağlanması denilen erkek tipi şişmanlık bu kadınlarda daha sık görülür.Nasıl tedavi ediliyor? İlk başta hastanın fazla kilosunu vermesi gerekir. Sonra yumurtlatıcı ilaçlar verilir. Eğer bu başarılı olmazsa tüp bebeğe geçilir.Hatice Yaşar / Radikal