Mesleği, hayaller değil anne-baba belirliyor

Okul çağındaki çocuk ve gençlerin meslek seçimlerinde birçok etken rol oynuyor. Uzmanlar bu etkenleri, resmi ve resmi olmayan kaynaklar olarak iki ana grupta topluyor.

Kariyer danışmanları, rehberlik öğretmenleri, bilimsel araştırmalar gibi kaynaklar resmi grubu, anne-baba, akrabalar, arkadaşlar, komşular gibi kaynaklarsa resmi olmayan grubu oluşturuyor.

Yapılan araştırmalar, tüm bu etkenler içinde en önemli oyuncunun anne-babalar olduğunu ortaya koyuyor.

İngiliz Sunday Times Gazetesi'nin dört bin 500 okuru üzerinde yaptığı bir araştırmaya göre anne-babalar, çocuklarının meslek seçimlerinde yüzde 74'lük bir etkiye sahip. Onları yüzde 62'yle öğretmenler ve yüzde üçle ünlüler takip ediyor.

Anne ağırlığı

İskoçya'daki Edinbrugh Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma da bu tabloyu destekliyor. Araştırmaya göre gençlerin meslek seçimlerinde resmi olmayan kaynaklar resmi kaynaklara göre çok daha belirgin bir rol oynuyor ve başrolü de anne-babalar alıyor.

Amerikalı eğitimbilimciler Mickelson ve Velasco tarafından yapılan bir araştırmaya göre anneler, babalara kıyasla çocuklarının meslek seçimlerinde daha etkin bir rol oynuyor. Özellikle kız çocukların mesleki tercihleri annelerin yönlendirmesi doğrultusunda gelişiyor.

Anne ve babaların yarattığı etkiler zaman zaman gençlerin geleceğinde olumlu rol oynarken zaman zaman da geri dönülmesi imkánsız hatalara yol açıyor. Birçok genç anne ve babasının isteyip de yaşayamadığı hayatları yaşamaya mahkûm ediliyor.

Ben yapmadım sen yap

Araştırmacılara göre anne-babalar çocuklarını üç temel yolla etkiliyor: Planlanmış müdahaleler, dolaylı yoldan yapılan imalar ve hesaplanamayan etkiler.

Planlanmış müdahaleler farklı şekillerde ortaya çıkıyor. Bunlardan ilki destek ve motivasyon. Birçok anne-baba çocuklarını iş hayatına atılması ve erkenden deneyim kazanması için teşvik ediyor. Bir diğer yöntem de gençleri belirli hedeflere yönlendirmek. Çocuklarının karşılarına çıkan fırsatları tepmemesini isteyen birçok anne- baba 'ben zamanında yapamadım o yapsın' yaklaşımıyla çocuklarını çoğu zaman gerçekçi olmayan ya da kaldırabileceklerinden fazla sorumluluk altına itiyor.

Öte yandan birçok anne-baba pratik bir kariyer danışmanı gibi çalışıyor. Kendi iş çevrelerinde edindikleri deneyimleri çocuklarına aktarıyor. Etraflarındaki açık pozisyonları sürekli takip edip çocuklarını bu işlere yerleştirmeye çalışıyor. Genel olarak, çok para kazandıran, sosyal çevrede saygı gören mesleklere yönlendiriyorlar.

Araştırmalar gençlerin kendilerinden karar verilmesi beklenen geçiş dönemlerinden hoşlanmadığını ortaya koyuyor.

'Bu iş sana göre değil' gibi son derece net ve yönlendirici yargılar kullanan anne-babalar da bu belirsizlik döneminde adeta bir fener görevi görüyor.

Uzmanlar anne babalar tarafından bilinçli ya da bilinçsiz yapılan 'kariyer koçluğu'nu yetersiz buluyor. Anne babaları, çocukları üzerindeki etkilerini anlamaya davet ediyor. Bu anlamda, okullardaki kariyer merkezlerini ziyaret etmelerini, rehber öğretmenlerle ya da sınıf öğretmenleriyle çocukları hakkında görüşmelerini öneriyorlar.

Çocuklarıma 'hukukçu, doktor olun' dedim, onlar istediklerini yaptı

Tuncay Özilhan (Anadolu Grubu İcra Kurulu Başkanı)

Meslek seçimi yaptığınız dönemde ailenizin nasıl bir rolü oldu?

- Annem-babam mühendislik okumamı istiyordu. Benim tercihim işletme ve ekonomiydi. Onlar da kabul ettiler.

Anadolu Grubu'nun kurucularında İzzet Özilhan'ın oğlu olarak, gençliğinizde ailenizin sizden holding yönetiminde yer almanız gibi bir beklentisi olduğunu düşündünüz mü?

- Orta eğitimimin sonlarına doğru böyle bir istek olduğunu anladım. Esasında o dönemlerden itibaren de eğilimimin müteşebbislik tarafında olduğunu hissettim.

Çocukluğunuz veya gençliğinizde hayal ettiğiniz iş, yaptığınız iş mi? Yoksa her zaman hayal ettiğiniz ama yapmaya fırsat bulamadığınız bir meslek/iş var mı?

- Hayal ettiğim iş, yaptığım iş. Çünkü yöneticilik, müteşebbislik, iş yaratma, istihdam sağlama, para kazanma eğilimlerim kuvvetliydi. Zamanla bunları hayal etme duygularımın da kuvvetlendiğini hissettim. Dönem dönem yorulduğum, canımın sıkıldığı zamanlar, 'niye hiç sanat tarafım yok' diye şikayet ederim kendi kendime. Resim yapabilmeyi veya bir enstrüman çalabilmeyi ya da sesimin güzel olmasını istediğim anlar oluyor.

Sizce gençler seçimlerini kendilerimi mi yapmalı, yoksa yönlendirmeye ihtiyaç duyarlar mı?

- Bir miktar bilgilendirilmeli, alternatifler gösterilmeli; ama neticede gençler kendi kararını verebilmeli. İnsan sevdiği işi yaparsa çok daha başarılı olur.

Kendi çocuklarınızın kariyer seçimlerine müdahale ettiniz mi?

- Etmeye çalıştım. Daha doğrusu yön vermeye, göstermeye çalıştım. Ama bildiklerini, daha doğrusu istediklerini yaptılar. Mesela birine iyi bir hukukçu, diğerine doktor ol dedim. Onlar ise benim gibi işletme okumayı tercih ettiler. Gençler neyi seviyorlar ise, nede başarılı olacaklarına inanıyorlar ise onu yapsınlar. Ama hep en iyi olmak için uğraşsınlar.

Aileler çocukların hayalleriyle oynuyor

Cengiz Eren (NLP Uzmanı ve Eğitmeni)

Anne-babalar, çocuklarına adeta NLP (sinir dili programlaması) yaparak, hayallerindeki mesleğin değişmesine neden olabiliyor. Kendilerinin geçmişte başaramadıklarını, çocuklarının başarmasını istiyorlar. 'Benim oğlum doktor olacak' gibi mesajlarla, çocuklarını farkında olmadan programlıyorlar. Dershanenin yanı sıra özel ders aldırıp, çocuk üzerinde inanılmaz baskı kuruyorlar. Çocuk, farkında olmadan kendi isteği dışına yöneliyor.

Kızlara anne erkeklere baba rolü

Adalet Güler (Psikolog, Pozitif Performans. Enst.)

Türkiye'de meslek seçimlerinde birinci etken anne babanın özlemi, ikinci etken gözde meslekler, üçüncüsü ise ekonomik gelir standardı. Ataerkil aile kızlara anne, erkeklere baba rollerini transfer ediyor. Baba tüccarsa oğul babanın mesleğine sahip çıkıyor, anne ev kadını ise kız çocuk evlendiriliyor. Kentte, anne-baba eğitimi şart görüyor. Meslek seçiminde mühendislik, tıp gibi parasal kazancın önde olduğu meslekleri uygun görüyorlar.

Mutsuz ve başarısız çalışan oluyorlar Müge Yalçın (Ernst&Young İK Dnş. Blm. Bşk.)

Profesyonel çalışan anne- babaların çocukları genellikle profesyonel olarak çalışmaya yöneliyor. Girişimci, kendi işini yapan ailelerin çocukları, iyi bir profesyonel kariyer yapabilecek olsalar bile kendi işlerini kurmayı tercih edebiliyor. Sevdiği ve yetkinliklerine uygun işi yapanlar çok daha başarılı oluyor. Doğru mesleği seçememek çalışanların başarı ve mutluluklarını oldukça fazla etkiliyor.

Gençler ailelerinin seçimini yapıyor Banu Gürün (Uğur Kariyer Mrk. Gen. Koord.)

Uğur Kariyer Merkezi'nde 2002'den beri Türkiye gelinde 73 bin kişiye Kariyer Eğilim Testi (KET) uygulandı. Yaptığımız araştırmalar, öğrencilerin hemen hepsinin meslek seçiminde ailenin etkili olduğunu gösteriyor. Bu etki doğrudan 'bu bölümü seçeceksin, başka bölüm olmaz' şeklinde olmasa da, öğrenciler meslek seçimi aşamasına geldiklerinde ailelerinin beklentileriyle örtüşen tercihler yapma eğilimi gösteriyor.

Mehin ÖNER-Gaye GÜZELAY