'Kök hücre'ler her derde deva

Omurilikte, kanda ve yenidoğan bebeklerin kordon kanında bulunan kök hücreler, son yıllarda tıpta çığır açan birçok tedavinin önünü açtı.1990'lı yıllardan beri kan kanserleri ve genetik kan hastalıklarında (talassemi gibi) kullanılan kök hücre tedavisiyle ilgili çalışmalar, özellikle son 5 yıldır hız kazandı. Kök hücreyle ilgili en çok çalışmanın yapıldığı iki merkez olan İstanbul Tıp Fakültesi Hematoloji Anabilim Dalı'ndan Prof. Dr. Deniz Sargın ile Avrupa Kemik İliği Transplantasyon Konseyi Solid Tümör Grubu Başkanı, İbn-i Sina Hastanesi Hematolojik Onkoloji Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Taner Demirer, kök hücre tedavilerinin hangi hastalıklarda kullanıldığını, başarı oranlarını ve nasıl uygulandığını anlattı...Kök hücre nedir?Uygun ortamda yerleşip çoğalabilen, olgunlaşarak kaynaklandığı dokuya ait hücreleri oluşturabilen, kendini yineleyerek benzer kök hücreleri üretebilen ve son zamanlarda gelişen yeni bir işlevi olarak da farklı dokulara gittiği zaman da farklı dokuların hücrelerine dönüşebilen bir ana hücre.Vücudumuzun nerelerinden elde ediliyor?Birçok dokunun, organın kök hücresi var. Örneğin, deri, sinir, kas kök hücresi gibi bütün dokular bulunuyor. Ancak bunların arasında en bilinen ve en çok tedavide kullanılan kan yapıcı dokuya ait kök hücre yani 'hematopoetik kök hücre'. Yani kemik iliğinde oluşan, dolaşıma da çıkabilen bir ana hücre. İlk zamanlarda sadece kemik iliğinde var olduğu düşünülüyordu ama 90'lı yılların başlarından itibaren bunun kan dolaşımında da bulunduğu tespit edildi.Kan hastalıklarında ve kanserlerde başarısı nedir?Kök hücre tedavilerinin en sık şekli, kan yapıcı kök hücre tedavisidir. Bunun başlıca kaynağı da kemik iliğidir. Daha sonra dolaşımdaki kandan ve kordon kanından hematopoetik kök hücre tedavisinde birinci sırayı habis kan hastalıkları alır. Bunda da ilk sırada akut lösemiler bulunurken, bunu kronik lösemiler, lenfomalar, multipl miyelom izler. Lösemilerde iyileşme şansı yüzde 60 dolayında. Kronik miyeloid lösemide de aynı başarı oranı söz konusu. Bu tedavi ilk seçenek. Aplastik anemide (ağır kemik iliği yetmezliği, kemik iliğinin kan üretmemesi) başarı oranı yüzde 80'lere kadar çıkıyor.Peki nörolojik hastalıklarda kullanımı?Özellikle bu alanda ümit verici. Çünkü nöron, yani beyin hücresini oluşturduğu gösterilmiş kök hücrenin. Alzheimer, parkinson gibi hastalıklarda geliştirilerek onarmayı ve yenilemeyi mümkün hale getirecek ileride. MS'te (multipl skleroz) kullanılması gündemde. Burada bağışıklık sistemini yeniden yapılandırma amacıyla kullanılıyor.Hematopoetik kök hücre naklinin özelliği nedir?Elimizde en kolay elde edebildiğimiz kök hücre bunlar. Bu nakil, habis kan hastalıkları dışında kemik iliği yetersizliğinde de yapılabilir. Bunların en önemli örneği aplastik anemidir. Bunun dışında talasemi gelir. Meme kanseri, böbrek ve prostat kanserlerinin ilerlemiş dönemlerinde tedavi olarak uygulanıyor.Kalp kasını yeniliyor2000'lerin başlarından itibaren kök hücrelerin hastalıklı dokuyu tamir etme özellikleri fark edildi. Bu kök hücre tedavisinde yeni bir çığır açtı. Birinci sırayı kalp hastalıklarında kök hücre tedavisi aldı. Kalp kası, enfarktüsten sonra kalp yetmezliğine gidecek şekilde hasar görüyor. Kök hücre tedavisi, kalp kasındaki hasarın tamirinde ve ağır kalp yetmezliğinde kullanılıyor. Enfarktüs geçirmiş hastalarda, kişinin kemik iliğinden alınan kök hücreler ayıklanıp koroner damara enjekte ediliyor. Bu tedavi yeni damar oluşumunu da sağlayabiliyor. Hastaların kalbinde hasar gören alanların 6 ay içinde tamamen gerilediğini, kalbin atım gücünün arttığını saptadık.Böbrek ve meme kanserinde hayat kurtarıyorProf. Dr. Taner Demirer, ileri evre böbrek kanserinin tedavisinin olmadığını vurgulayarak, bu alanda kök hücre tedavisini anlattı:"Tümör böbreğin dışına atladığı an, hastanın kurtuluşu olmuyor. Burada bir mini nakil geliştirdik. Avrupa'da artık strateji, doku tutuyorsa, ilaç tedavisi sonrası hastanın kardeşinin kök hücrelerini toplayıp vermek. Buradaki amaç, hastayı kemoterapiyle değil kök hücreyle tedavi etmek. Hastaların üçte birinde başarılı sonuç alınıyor. Yöntem, Avrupa'da yaklaşık 130, bizde 5 vakada uygulandı. Böbrek tümörlerinde uygun hasta grubunda 2 yıllık yaşam süresi yüzde 70'e çıkıyor. Meme kanserinde de mini nakil deneyimleri var. Tedavi ümitleri tükenmiş hastalara yapılıyor ve yaşam süresini 2 - 3 yıl uzatabiliyor. Belki de 50 - 60 yıl sonra bakacaksınız kişinin kök hücresi karaciğerine, beyin hücresine dönüştürülecek.Kök hücre tedavisi yapılan merkezlerAnkara İbni Sina HastanesiAnkara GATAAnkara Numune Hastanesi İstanbul Tıp FakültesiCerrahpaşa Tıp FakültesiEge Üniversitesi Tıp FakültesiAntalya Akdeniz Üniversitesi Tıp FakültesiAdana Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi