İnme gelirse 'altın zamanı' kaçırmayın

Tüm dünyada kalp hastalıkları ve kanserden sonra üçüncü ölüm nedeni olan inme - felç, her yıl bin kişiden altısını etkiliyor. ABD'de yılda 700 bin kişinin karşı karşıya kaldığı inme, hastaların yüzde 30'unun hemen kaybedilmesine, geri kalanın ise çoğunda sakatlığa neden oluyor. 'Beyin krizi' (beyin enfarktüsü) olarak da adlandırılan inmeyle ilgili merak edilenleri Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroşirürji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cengiz Kuday yanıtladı...İnme nasıl ortaya çıkar?- Her yıl bin kişiden 6'sı bu felaketle karşı karşıya. Ortaya çıkış nedenleri iki ana grupta toplanır. Birincisi tıkanma, beyne giden damarların veya beyinin içindeki damarların çeşitli şekillerde tıkanması veya daralması. İkinci grup stroke (inme) nedeni de kanamalar.İnmenin belirtileri nelerdir?- Gelip geçici görme bozuklukları, bir anda görememe gibi körlükler veya çift görmeler, konuşmada bozukluk; içki içmiş gibi konuşmalar, kolda; elinde bir şey tutamıyor kayıyor gibi güç kaybı gibi belirtiler olur. Biz bunlara öncü belirtiler, geçici ataklar diyoruz. Eğer bunlarda önlem alınırsa kalıcı olmaktan kurtulup tedavi edilebilir.Öncü belirtilerde ne yapılmalı?- Yapılacak ilk şey tansiyona bakılması, muayene edilmesi, doplere bakılması ve gerekirse MR anjiyo ve anjiyo yapılmasıdır. Eğer bunlara bakılır ve damarda yüzde 60'ın üzerinde tıkanıklık görülürse yapılacak iş stent ya da ameliyattır.İnmeye neden olan faktörler?- Hipertansiyon, kolesterol ve lipitlerin yüksekliği ve sigara. Kanamaların ve tıkanmaların yüzde 85 - 90 nedeni, sigara. Aşırı kilo, stres veya genetik faktörler de rol oynuyor.Önlemek için neler yapılabilir?- Birtakım risk faktörleri önlenebilir. Genetik faktörlerin dışındaki bahsettiğim sigara, yüksek tansiyon gibi pek çok hastalık için risk faktörü olan hepimizin bildiği başlangıçtaki risk faktörleri önlenebilir.Kimler risk altında?- Beslenme tarzı bozuk olanlar, örneğin yağdan zengin beslenenler, sigara içenler, kilolu, diyabetik kişiler, kan değerleri yüksek olanlar.Yaş önemli mi?- Her yaşta olabilir. Ancak damarların tıkanma riski belirli yaşlardan sonra daha yüksektir.Sigaranın rolü nedir?- Sigara tüm damarları olduğu gibi beyin damarlarında da dönüşü olmayan bozukluklar, kalınlaşmalar, elastikiyetinin bozulması, plakların oluşmasına neden oluyor.Nasıl ortaya çıkıyor?- Beyin, vücudun yüzde 2'sini kaplar ama kanın yüzde 20'sini kullanır. Beyin 4 ana damardan beslenir. Bunların tıkanıklığı ya da daralması yüzde 50 - 60'a kadar kabul edilebilir bir oran. Ama yüzde 60'ı geçince tedaviye ihtiyaç var.Nedir tedavisi?- Ya stent koymak ya da ameliyat. Bunların beyin cerrahları tarafından ya da nörofizyolojiyi bilen nörologlar tarafından yapılması lazım. Bugün ülkemizde ikisi de yapılıyor. Çoğunlukla yüzde 60 oranında stent konuluyor. Bir de arkadan besleyen damarların genişlemeleri oluyor. Bunlara anında müdahale edilmezse ölümcül oluyor. Zamanında müdahaleyle tam kurtuluyor.İnmeye neden olan kanamalarda hayatta kalma şansı nedir?- Beyin kanamaları ABD'de her yıl 30 bin kişiyi etkiliyor. Türkiye'de de bu oran 100 bin kişide 16. Bunların yüzde 30'u anında ölüyor. Yüzde 30'u yolda, yüzde 30'u da ilk 24 saat içinde kaybediliyor. Geri kalanı kurtarmak için uğraşıyoruz.Beyin kanamaları nasıl belirtiler verir?- Kanamanın çok önemli bir ön bulgusu vardır ki bu şiddetli başağrısıdır. Kişi bunu 'ömrümde olmadığı kadar şiddetli bir ağrı' diye tanımlar. Diğer bir tarif 'sanki kafamda bomba patladı'dır. Çoğunlukla ağrısı enseye gelir. Bir de gözün arkasında şiddetli bir ağrı olur. Bazı kişilerde gözkapağı da düşebilir.Kritik bir süre var mı hayatta kalmak için?- Beynin kansızlığa dayanma gücü aslında 3 dakikadır. Ama maksimum ilk 3 saatte müdahale edilirse hastaların çoğu kurtulur. Ya stent konması ya da balonla ya da ameliyatla açılması yoluyla. İlaçla damarı açma var ama kanamaya eğilim varsa beyni kanatabilirsiniz. Önemli olan ilk 3 saatte müdahale edilebilecek merkeze gelinmesi. Bu başarılabilirse beyin hücreleri henüz ölmemiş oluyor.Hastaların önemli bir kısmının kaybedilme nedeni nedir?- Hastalar o devrede tedavi arayışı içinde oluyor. Eğer uygun yerlere gitmezse tanı konulamadığı gibi tedavi de yapılamıyor. Maalesef ülkemizde de hastalar herhangi bir yakın hastaneye götürülüyor ve hemen yoğun bakımda uyutuluyor ve orada kalıyor. Altın zaman kaybediliyor. Bu hastaların en uygun hastanelere en kısa zamanda götürülmesi lazım. İlk kaldırıldığı yerden uygun hastaneye zamanında nakledilmeli.Her vaka bu altın zamanı kazanabilir mi?- Herkes yetiştirilebilir ve hayatta kalabilir. Ama en önemli şart, uygun hastaneye götürülmesi. Zamanında müdahale hastayı kurtarır. Son 5 yılda geri dönüşümü olmayacak yaklaşık 100 vakayı hayata döndürdük. Bunlardan biri de Ebru Gündeş'ti. Gündeş'te 20 dakikada yetişebildik.Uygun hastane kıstası nedir?- Bu hastanelerin kendi içinde anjiyo sistemlerinin, nöroradyolojik tetkiklerin yapılacağı hastaneler, anjiyo, MR veya tomografinin olduğu hastaneler olması lazım. Nörolojik bakım yapacak hastanelerin olması.Felcin sekel (hasar) bırakma oranı nedir?- Hastaların yüzde 90'ında sekel kalmıyor. Bir kısmında sekeller zaman içinde düzelebiliyor ama bu yaşa göre değişiyor. Eğer genç yaştaysa hasta daha kolay düzeliyor.Bunları mutlaka yapın45 yaşını geçen herkes kanı sulandırıcı ilaç kullanabilir. Aspirin ve türevleri günde 300 miligram alınabilir.Bol bol su için. Günde 3 - 3.5 litre su içmek - özellikle 45 yaşından sonra- inme riskini azaltan basit bir önlem.Eğer damarsal bir hastalığınız varsa mutlaka check - up'tan geçin. Dopler, MR görüntüleme gibi tetkikleri yaptırın, kolesterol düzeylerinizi kontrol ettirin. Eğer şüphe varsa anjiyo yaptırın.Ayşegül Aydoğan/ Milliyet