Baş dönmesini ciddiye alın

Baş dönmeleri dünyada doktora başvurmayı gerektiren ve ağrılardan sonra gelen ikinci büyük neden. 7'den 70'e herkeste görülebilen baş dönmeleri, çoğu zaman beyin kanaması, tansiyon sorunları, hatta felçlerle dahi karıştırılıyor. Baş dönmesi atakları olarak adlandırılan kriz anında ise bulantı ve kusmaya, bazı hastalarda ise sarhoş gibi hissetmeye ve toplum tarafından da böyle algılanmaya yol açıyor. Teşhisi kolay kolay konulamayan baş dönmeleri, tedavi edilmediğinde bir süre sonra depresyona bile neden oluyor. Çoğu hastanın doktor doktor dolaşmasına ve doğru teşhis alamamasına neden olan, sadece uzmanlarınca iyi teşhis edilebilen baş dönmelerini Marmara Üniversitesi Nörolojik Bilimler Enstitüsü'nden Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Alev Üneri'yle konuştuk...Baş dönmesi nedir?- Baş dönmesi bir belirtidir. Kişinin vücuduyla dünya arasındaki algısının bozulmasıdır. Aslında baş dönmesi kişinin yaşadığı bir hareket illüzyonu. Ağrı gibi sübjektif bir belirti olduğu için, hastanın dışındaki kişilerce anlaşılması ve empati yapılması zordur.Görülme sıklığı nedir?- Çok fazla. Dünyada hekime başvuru nedenlerinde birinci sırada ağrı, ikinci sırada baş dönmesi geliyor. Tüm toplumlarda genetik olarak yatkınlık yüzde 30.Kaç tipi var?- Kabaca, vertigo ve dizziness olarak ikiye ayırıyoruz. Vertigoda tam bir hareket illüzyonu var. Hasta gözünü açtığı zaman etrafındaki objelerin kaydığını görür. Çocuklukta oynarken etrafınızda birkaç kez döndükten sonra durup gözünüzü açtığınızda nasıl etrafın kaydığını görüyorduysanız, hasta da bunu görüyor. Ya da gözünü kapattığı anda sanki bir santrifüjdeymiş gibi döndüğünü tarif eder. Daha sinsi olan dizziness'te, hasta kendini sarhoş gibi hisseder, genel bir sersemlik hissi, kendini net ve dengeli hissedememe gibi daha müphem şikâyetler vardır.En çok hangisi görülüyor?- Tedavi edebilinen, anladığınızda tedaviye cevap veren ve en çok görülen grup diziness'tir. Bunlar aynı zamanda daha çaresiz ve çok doktor dolaşan hastalar. 'Kafamda sersemlik var, baktığım yeri puslu görüyorum, sersem gibiyim, yürürken sanki yer ayağımın altından kayıyor gibi oluyor, yürürken bir tarafa gidiyorum, başımı çevirdiğimde görüntü kararır gibi oluyor' gibi şikâyetleri oluyor.Baş dönmesi neden kaynaklanır?- Baş dönmesi bir hastalık belirtisidir ve nedenleri ikiye ayrılır, periferik ve santral diye. Santral nedenleri, santral sinir sistemini oluşturan MS gibi nörolojik hastalıklardan ibarettir. Periferik nedenler de klinikte gördüğümüz baş dönmelerinin yüzde 80'ini oluşturur. Bunlar tedavisi olan, başa çıkılabilen baş dönmelerini kapsar. Periferik baş dönmeleri migren, kronik orta kulak hastalıkları, ameliyat ve travmalara bağlı oluşur.Teşhiste bunları nasıl ayırt ediyorsunuz?- Hasta 'Başım dönüyor' diyor. Yapılacak ilk şey öncelikle hikâyesini öğrenmek. Hikâyeden periferik mi, santral mı çok emin olamayınca gerekli tüm nörolojik, nöro - otolojik (nörolojik - kulak burun boğaz) muayenesini yapıyoruz. Muayenenin ardından odyolojik inceleme, ENG ve VNG gibi iç kulak fonksiyonlarını ölçtüğümüz tetkiklere geçilir. Bunların dışında MR, tomografi gibi görüntüleme tekniklerinin de kullanılması gereklidir.Baş dönmeleri psikolojiyi nasıl etkiliyor?- İster baş dönmesi atağı yaşamış olsun, ister bir süredir hafif çakırkeyif halinde yaşıyorsanız depresyona girmemek mümkün değil. 'Senin hiçbir şeyin yok, sorunun psikolojik, bütün testlerin normal çıkıyor' dendiğinde hastanın psikolojisi bozuluyor. Zaten kronik dizziness hastalarında depresyonun görülme oranı yüzde 60, panik atağın ise yüzde 30.Başka ne gibi sorunlar yaşıyorlar?- Örneğin kalabalık, çok hareketli, gürültülü yerlere giremiyorlar, süpermarkete gidemiyor. Tam bir kaos yaşıyorlar.Kimlerde daha çok görülüyor?- Kadınlarda ve 30 - 50 yaş grubunda daha çok görülüyor.Hangi durumlar tetikler?- Yüzde 70'lik etken faktör stres. Bu yorgunluk, ameliyat olabilir, bebeğiniz vardır aylardır uykusuzsunuzdur vs. 30 - 40 yaş grubundaki kadınlarda en sık tetikleyen etkenlerden biri, rejim yapmaya başlamak ve ani kilo vermek ilk atağını geçirmesine yol açıyor.Hangi hastalıklarla karıştırılıyor?- Baş dönmesi olan hasta hemen her branşa başvurur. Tansiyonum yüksek diyor, boynum kireçlendi diyor çünkü boyun ağrısı da olur baş dönmesinde. Nöroşirürji, nöroloji, dahiliye, psikiyatri, kulak burun boğaz. Özellikle bu beş branşın ardından göz ilave olur. Bulantılı kusmalı atak yaşayan hastanın vestibüler (iç kulaktan dolayı) kaynaklı bir atak geçirdiğini bilmiyorsa ilk yaptığı şey, acile koşmak oluyor. Beyin kanaması, felçten şüpheleniyor. Acilde MR'ı çekiliyor, ilk müdahalesi yapılıyor. Nöroloji, nöroşirürji muayenesi normal çıkıyor. Tansiyonu regüle ediliyor ama hâlâ başı dönüyor. Bundan sonra doktor doktor gezmeye başlıyor. Tüm branşlarda 'Bir şeyin yok' deniyor. Sonra psikiyatriye başvuruyor, zaten tüm bunlardan sonra depresyona giriyor.Atak ne kadar sürer?- Bulantılı, kusmalı klasik atak maksimum 12 saat sürer. Ama bu 1 - 2 güne uzayabilir. Bazı hastalarda ise gerekli tedavi başlamadıysa çok kısa aralıklar vererek tekrarlayan bu ataklar birkaç aya uzayabiliyor.Tansiyonla bir ilgisi var mı?- Tansiyonla iki türlü bağlantısı var. Hastaların gençse çoğu hipotansif oluyor. Tansiyonları 9'a 5 civarında oluyor. Bu nedenle çoğu zaman baş dönmesini hipotansiyondan sanıyor. İkinci grupta baş dönmesi krizine bağlı yaşadığı panikten tansiyonu yükselenler var.Yaş grubu var mı özellikle etkilediği?- 86 yaşında ilk baş dönmesi atağını geçiren hasta gördüm. Atak geçiren en küçük hastam ise 18 aylıktı.Hangi baş dönmesi grubu doktora daha çok başvuruyor?- Klinikte en çok migren tipi baş dönmelerini görüyoruz. Ayırt etmenin en iyi yolu hastanın hikâyesini almak. Migren tipi baş dönmelerine 'migren iç kulağı' da diyoruz. Bunda başınızın ağrıması gerekmiyor. Hayatınızda hiç başınız ağrımadı, anneannenizde, teyzenizde migren var ama siz baş dönmesiyle geliyorsunuz. Genetik geçiyor. Vestibüler sistem (iç kulak) bir şekilde doğuştan yatkın, hassas oluyor. Sizde tipik migren olabilir, kabızlığa yatkınsınız, düşük tansiyonunuz var, uykunuz düzensiz, âdet döneminde vücudunuz ödem yapıyorsa böyle bir yapıda başının dönmesi hiç sürpriz değil. Olasılık yüzde 80.Migren tipi baş dönmeleri kendini nasıl gösterir?- Her tipte baş dönmesi atağı olabilir. Kulak uğultulu, işitme kayıplı, bulantılı kusmalı iç kulak atakları da olabilir, sadece hafif sarhoşluk aylarca yıllarca kendini net hissetmeme, kafam kazan gibi şikâyetlerle de ortaya çıkabilir. Migren, baş dönmesi demek migren ağrısı yaşayacak anlamına gelmez.Baş dönmesi dışardan bakıldığında anlaşılır mı?- Eğer nistagmus dediğimiz baş dönmesinde ortaya çıkan göz hareketi, refleksi varsa anlaşılır. Vestibüler sistemle göz hareketlerinin birebir bağlantısı var. Bu, dünyayı stabil görmemize yarar. Bazı antibiyotik ve ilaçlar vestibüler sistemde sorun yaratırsa, örneğin kişi yürürken vitrine bakamaz, tabela okuyamaz.Kaza sonrasında baş dönmesi ortaya çıkar mı?- Trafik kazaları gibi travmalardan sonra bir iç kulak zedelenmesi, yaralanması olduysa baş dönmesi oluyor. Bunların en hafifi BPPV'dir.BPPV nedir?- Bening Paroksismal pozisyonel vertigo (BPPV) iç kulaktaki kristallerin dökülmesiyle ortaya çıkan bir durum. Durduk yerde oluşmaz. Eğer enfeksiyon, travma gibi nedenlerle ortaya çıkmamışsa BPPV'nin altında migren tipi baş dönmesinin olduğunu biliyoruz.Tetikleyen besinler var mı?- Bazı hastalarda aşırı karbonhidrat ya da protein yüklenmesiyle ataklar ortaya çıkabilir, veya mayalı gıdalara, meyvelere, tahıllara karşı hassasiyet olabilir. Özel bir diyeti uygulatıyorum tamamen düzelene kadar. Tek tek besinleri deniyoruz. Kahve, çikolata çok çabuk tetikler. Stres hormonlarını tetikleyen bahar ayları, lodos, âdet dönemi ve geçirilen hastalık ve ameliyatları stres kaynağı olarak da göz önünde tutmak lazım.Aktivite baş dönmesini artırır mı?- Periferik tipte baş dönmesi olan hastanın yaptığı en büyük yanlışlardan biri hareketini kısıtlamak. Bu grip değil, asla yatarak düzelmez. Ayağa kalkabildiği an günlük işlerini yapacak. Haftada 3 gün 1 saatten az olmamak kaydıyla yüzüp yürüyebilir, dans edebilir. Bu sorundan kurtulmak için ve karşılaşmamak için hareket şart.Yapılması gerekenlerStres kontrol altına alınmalı.Uyku, yemek, bağırsak düzeni sağlanmalı. Bunların bozulması stres hormonlarını yükseltir. Kaliteli uyunmalı, her gün aynı saatte yatıp kalkmaya dikkat edilmeli, öğün atlanmamalı, günde 5 öğün yenmeli, bağırsaklarının saat gibi çalışması sağlanmalı. Biyoritm düzgün tutulursa kendinizi korursunuz.Tuzu abartmayın. İster tansiyonu düşük olsun, ister yüksek olsun vestibüler atak geçirdiyseniz tuza dikkat. Sürekli 'dizzy' denen sersemlik halini yaşıyorsanız veya uğultu çınlama başladıysa tuz daha ciddi kısıtlamalı.Sigara, alkol özellikle mayalı içkiler azaltılmalı.Kafein çay, kahve ve kolalı içeceklerden uzak durulmalı.Bazı tatlandırıcılar sorunu tetiklediğinden mümkün olduğunca kaçınılmalı.Soda, maden suyu bir süre içilmemeli, katkı maddeleri içeren et ve et ürünleri, çikolatadan uzak durulmalı.Her hastaya dokunmayan bazı spesifik besinlerde yağlı tohumlar, kuruyemişler ve meyvelerin bazıları risklidir. Kimisine ceviz, kimisine badem, kestane, susam dokunur. Yoğurt, ayran, peynir ve bozanın dokunduğu hastalar var.En çok sorulanlar ve uzman yanıtlarıUzun zamandır başım dönüyor. Hiç geçmeyecek mi?- Atakların uzun süredir devam ediyor olması hastalığın ilerlediği ve artık düzelmeyeceği anlamına gelmez. Uzamış yakınmalar, hastanın sorununun tam anlaşılmadığını ve atakların sık sık tekrarlanmasına neden olan etkenlerin devam ettiğini gösterir. Uygun tedavilerle hastaların çoğunluğu kısa sürede kaliteli yaşama kavuşur.Baş dönmeler başladığından beri dikkat ediyorum, özellikle sabahları yataktan kalkarken oluyor. Daha sonra rahatım ancak çok yukarı bakarken veya eğilince tekrarlayabiliyor...- Yalnızca başın belli pozisyonlarında ortaya çıkan ve aynı pozisyonda beklendiğinde birkaç saniye devam edip sonra da tamamen biten baş dönmesi atakları iç kulaktaki kristal dökülmelerine bağlıdır. BPPV adı verilen bu baş dönmeleri manevra tedavilerine yüzde 98 oranında cevap verir ve hastalar birkaç gün içinde normale döner.Birkaç sene önce sağıma (soluma) yatarken çok kuvvetli baş dönmem olurdu, o zamandan beri sağıma (soluma) yatamıyorum.- BPPV ataklarında başın belirli pozisyonlarında kısa süre devam eden baş dönmesi atakları görülür. Bu ataklar bazı hastaları o derece korkutur ki, hasta senelerce baş dönmesinin olduğu tarafa yatmaktan kaçınır. Bu durumda da manevra tedavisi uygulanır.Daha önceleri başım senede bir dönerdi, son birkaç aydır çok sıklaştı, hemen her gün dönüyor, hastalığım ilerledi mi?- Bunun sebebi, atak geçirmeye yatkın olan vestibüler sistemin bu zaman periyodunda aşırı uyarıyla karşılaşmış olmasıdır. Uyaranların başında stres gelir. Yorgunluk, açlık, zayıflama diyetleri, uykusuzluk gibi günlük yaşam düzenini bozacak etkenler atakların çok sıklaşmasına neden olabilir.Ne zaman üzülsem ya da sıkılsam başım dünüyor. Rahatsızlığım psikolojik olabilir mi?- Stres hormon seviyesindeki en ufak dalgalanmalara tepki verecek hale gelebilir. Een ufak duygusal zorlanmada atakları ortaya çıkabilir.Baş dönmelerim başladığından beri aşırı unutkan oldum.- Kronik vestibülopatili (migren vestibülopatisi, Menieri gibi) ya da geçirilmiş ataktan sonra asimetri oluşmuş ve henüz adaptasyonun gelişememiş, dengesizliğin devam ettiği hastalarda aşırı unutkanlık ve dikkat dağınıklığı görülür.Baş dönmelerim başladığından beri akşamları aşırı yorgun oluyorum...- Uzamış baş dönmesi dizziness yakınmalarına eşlik eden semptomlardan biri de aşırı yorgunluk, halsizliktir.Ayşegül AYDOĞAN/ Milliyet