Zoraki Jön Türk, gönüllü sürgün

Fazlı Necip, 1864 Selanik doğumlu, İstanbul ve İzmir gazetelerine ‘Selanik Mektupları’ başlıklı yazılar yazarak adını duyurmuş bir gazeteci ve yazar. Edebiyat dünyasında ise Beşir Fuad’la mektuplaşmalarıyla tanınmış. Edebiyata meraklı bu gence Beşir Fuad’ın verdiği cevaplardan oluşan mektuplar daha sonra kitaplaşmış. Fazlı Necip’in romanları da ilk kez sahibi ve başyazarı olduğu Asır gazetesinde tefrika edilmiş. İttihat ve Terakki’nin önemli isimleriyle tanışıklığı devlet görevlerine gelmesini sağlamış. Hayatının son yıllarında yayımladığı Türk Hayatı dergisinin hemen her sayısının tamamını kendisi kaleme almış. 1932’de vefat ettiğinde çoğu gazete ve dergi sayfalarında tefrika olarak kalmış öykü ve romanların yanında çeşitli bilimsel konularda ve seyahat izlenimlerinden oluşan 40’a yakın eseri varmış. Edebiyat tarihlerinde adına pek rastlamadığımız bir yazar.
‘Bir Gençliğin Güzarı’, Fazlı Necip’in ilk romanı. ‘Külhani Edipler’, ‘Sarayda Bir Mecnun’, ‘Dilaver’, ‘Cani mi Masum mu’ gibi kitaplarının yeni baskıları yapılmıştı. Şimdi bunlara ‘Menfi’, yani ‘Sürgün’ ekleniyor. Romanı günümüz Türkçesine Ömer Aslan uyarlamış. Ömer Aslan kısa giriş yazısında isim tercihi konusunda bir açıklama yapmamış. Fazlı Necip hakkında yapılan az sayıdaki araştırmada eserin adı ‘Menfa’ olarak geçiyor. Ömer Aslan aynı sözcüğü ‘Menfi’ olarak okumuş. Yazarın adının son harfi konusunda da farklılık var. Bazı kaynaklara göre Fazlı Necip, bazılarına göre ise Fazlı Necib. Romanın kahramanı Ekrem sürgüne yollanan olduğuna göre ‘Menfi’ daha doğru adlandırma olarak görülüyor.
‘Menfi’ bir Selanik romanı. Kahramanımız sonunda Konya’ya sürgün edilecekse de roman esas olarak Selanik’te geçiyor ve şehirdeki yaşamdan küçük görünümler de yansıtıyor. Fazlı Necip ara neslin realist yazarlarından diye değerlendirilmiş. İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra yayımlanan çok sayıdaki romandan biri ‘Menfi’ ve döneminin edebi özelliklerini de yansıtıyor.
II. Abdülhamit döneminde yaşanan bir olaya dayanıyor roman. ‘Menfi’nin kahramanı Ekrem iyi eğitim almış, yabancı dil öğrenmiş, şık giyinen ve yakışıklılığıyla dikkati çeken züppe bir tip. Küçük yaştayken annesi ve babası boşanınca Mekteb-i Sultani’ye yatılı verilmiş. Ezik, silik bir çocukken varlıklı annesinin kendisini bulup paraya boğmasıyla değişim geçirmiş, giyimi ve Batı’ya öykünen tavırlarıyla dikkati çeker olmuş. Paranın gücüne inanmış. En büyük hayali varlıklı bir ailenin kızı olan annesinden para koparıp Avrupa’ya gitmek ve oranın eğlence hayatına katılmak.
Selanik’te annesi, teyzesi ve kendisiyle evlendirilmek istenen teyze kızı ile babası ve genç eşi arasında kalır. Tercihini baba evinden yana yapması kaderini de belirleyecektir. İki tarafın kadınları Ekrem üzerinden büyük bir çekişmeye girer. Genç üvey anne İkbal’in Ekrem’e duyduğu aşk, işleri daha da karmaşıklaştırır. Ekrem’e duyduğu aşka karşılık bulamayan ve Ekrem’in teyze kızıyla evlenmek üzere olduğunu öğrenen İkbal öç almaya karar verir; Ekrem’i Jön Türklerle bağlantılı, onların propagandasını yapıyor diye ihbar eder.
Ekrem’in tutuklanıp İstanbul’a götürülmesiyle birlikte roman siyasi bir boyut alır. Hapishane koşulları, devlet yapısını sarmış olan rüşvet mekanizmasının işleyişi ve ilgili paşaya verilen rüşvetle nihayet Konya’ya sürgünü anlatılır. Dönemin adalet ve ahlak anlayışını, devlet kurumlarındaki yozlaşmayı abartmadan, doğallığı içinde anlatması ilginç.
Ekrem, Konya’da kurduğu ilişkileri kullanıp sürgünü cezadan keyfe çevirmenin, Paris’e gitmenin yollarını arar. ‘10 Temmuz’ başlığını taşıyan son bölümde İkinci Meşrutiyet’in ilanı ve Selanik’te yaşanan bayram havası, günlerce süren şenlikler anlatılarak roman mutlu sona erer.
‘Menfi’nin ilginçliği, kahramanı Ekrem’in pek de olumlu bir tip olmaması ve romanın aile içi çekişmeler, karşılıksız aşk öyküsüyle gelişip bir gencin siyasi suçluya dönüştürülmesini anlatması... Dönemin siyasi içerikli romanlarında göremeyeceğimiz bu olay örgüsüyle benzerlerinden farklılaşıyor.

MENFÄ° - SÃœRGÃœN Â

Fazlı Necip
İş Bankası Kültür Yayınları, 2020
164 sayfa, 12 TL.