‘Yüzük’ mitolojisine giriÅŸ

Kızın adı Edith Mary idi, oğlanın John Ronald; oğlan 16’sındaydı, kalbi ateşe düştü ama Edith 19 yaşındaydı ve bu iki öksüz/yetim gencin aşkını koruyucu aileler onaylamadı. Ama J.R.R. 24 yaşına geldiğinde tam da Fransa’ya Somme savaşına gitmeden önce evlendi Edith Mary ile. 1916/17 yıllarında Edith Mary’ye olan aşkının sonucu olarak Somme savaşının ortasında bir aşk destanı kaleme aldı genç Tolkien. Bu hikâyeden ‘Silmarillion’, ‘Hobbitler’ ve ‘Yüzüklerin Efendisi’, daha doğrusu Orta Dünya doğdu. Orta Dünya’yı doğuran aşka istinaden Tolkien’lerin mezar taşlarında soyadlarının hemen altında Lúthien ve Beren yazmakta şimdi...

Ölümlü Beren ve Doriath ormanlar âleminin Elf kralının kızı Lúthien arasındaki aşkı anlatan hikâye bağımsız olarak bugüne kadar hiç yayımlanmadı. Hikâyenin parçalarına ve destana ait göndermelere tüm Orta Dünya kitaplarında rastlasak da destanın esası ilk defa J.R.R. Tolkien’in oğlu Christopher Tolkien sayesinde gün ışığına çıktı. Babasının Somme’de yazdıklarından ve tekrar tekrar derlediği notlarından yola çıkarak hazırladığı kitapta Beren ile Lúthien’in hikâyesini hem nesir hem nazım formuyla görebiliyoruz. Bu arada Orta Dünya’yı oluşturmakta olan Tolkien’in tutarlı bir evren için neler yaptığına dair açıklamalar da Orta Dünya takipçilerinin açlığını doyuracak nitelikte.Neredeyse 100 yıldır gözlerden ırak kalmış olan bu hikâye/destan/masal sayesinde bir aşkın Orta Dünya’yı nasıl şekillendirdiğine tanık oluyoruz. Elfler, sihirli bir köpek, gerçek aşk, ölümsüz kadın, ölümlü erkek figürleri ile bu masalın Tolkien’in daha masum olduğu dönemlerde yazıldığını söyleyebilirdik ancak Tolkien bu masalı yazarken her gün düzinelerce genç subay etrafında ölüyordu ve Tolkien’in ölümü hissettiği tek an karısından ayrı olduğunu hatırladığı anlardı. Ancak Tolkien ölen genç subaylardan olmayacaktı, 1. Dünya Savaşı’nın en yaygın hastalığı bitlerden bulaşan ateşli siper hastalığına yakalanınca İngiltere’ye geri gönderilmişti. Cehennemin içinden çıkarak geri dönen genç Tolkien’in aklında ne yapacağına dair artık kesin bir fikir vardı: Peri masalları yazmak...Tolkien’in erken peri masallarından ilk üçü kitapta yer alıyor. Bu masalların ortak özelliği, Beren ve Lúthien’in hikâyesiyle beraber yürümeleri. Ayrıca kitapta Tolkien’in notlarından derlenmiş fragmanlar da var.

Tolkien’in henüz ‘Yüzüklerin Efendisi’ndeki dili oturtmamış olması ve neredeyse günümüze tamamen yabancılaşmış eski dil ile metinleri oluşturması oğlu Christopher’ın önündeki en büyük zorluk olmuş. Hem yıllar içinde solan yazılar hem de erken dönem Tolkien’in kullandığı dilin arkaik yapısı, bazı açıklamaları ve küçük müdahaleleri gerektirmiş.Aslında hikâye tüm büyük aşk klişelerini neredeyse içeriyor ve adeta ‘1001 Gece Masalları’ndan fırlamış gibi. Ölümlü fakir genç, zengin ve ölümsüz lordun kızına âşık olur, kız da oğlana. Lord efendi bu aşka engel olamayacağını görünce oğlana yapılması zor görevler yükler ve ancak görevleri yerine getirirse evlenebileceklerini belirtir. Elf tarihinin ilk karanlık lordu Melkor’dan Silmaril çalmak gibi. Elbette genç âşığa yardımcı olacaklar vardır ve Beren ile Lúthien’in masalı bu minvalde yazılır.
‘Beren ve Lúthien’ hikâyesinin önemi J.R.R. Tolkien’in bu hikâyeyi ‘Yüzüklerin Efendisi’ mitolojisinin çekirdeği olduğunu belirtmesinden kaynaklanıyor. Şimdi 94, kitabı yazdığında 93 yaşında olan Christopher Tolkien belki de babası hakkında son çalışması olabileceğini belirtiyor. Çevirmen Çiğdem Erkal, Tolkien’in arkaik dilini hissedilecek kadar dilimize taşımış ve okunurluktan feragat etmemiş, bu da Türkçe okuyanlar için daha tatminkâr bir yapı oluşturuyor.Kitap ayrıca ünlü İngiliz illüstratör Alan Lee tarafından hazırlanmış illüstrasyonlar içermekte ve yayınevi bu illüstrasyonları kuşe kâğıda basarak sunma özenini göstermiş. Tolkien, yapıtlarındaki irticacı politik söylemi ile her ne kadar rahatsız edici olsa da ‘Beren ve Lúthien’ ile ‘Yüzük’ mitolojisini nasıl kurgulamaya başladığını görmek yine de heyecan verici. Leyla ile Mecnun, Ferhat ile Şirin, Tristan ve Isolde, Paris ve Helena gibi büyük aşklar listesine ekleyeceğimiz bir hikâye daha var artık...

BEREN Ä°LE LÚTHIEN  Â

J.R.R. Tolkien
Çeviren: Çiğdem Erkal
İthaki Yayınları, 2019
281 sayfa, 24 TL.