Yörüngeden sapan kadınlar!

Birinci Dünya Savaşı’ndan önceki yıllarda Avrupa’da yeni fikirler yayılmaya başladı. Filozoflar evrendeki yerimiz hakkında radikal sorular sordu. Romancılar daha önce gündeme gelmeyen sosyal sorunları ele aldılar. Psikologlar, insan zihniyle ilgili önceden bilinmeyen bilinçaltı katmanlarını buldular. Lou Andreas-Salome (1861-1937) ise felsefe, psikoloji ve edebiyat dünyaları arasında köprü kurmayı başardı. Nietzsche’nin aşkını reddeden, Freud’un meslektaşı, Rilke’nin sevgilisi, çağının en önemli entelektüel kadını Lou Andreas Salome’nin romanları ve psikanaliz çalışmaları o zamanın Avrupalılarının toplumsal cinsiyet rollerini yeniden düşünmeye zorladı. Freud’la birlikte çalışma ayrıcalığına da sahip olan Salome, çağının öncü psikanalistleri arasına girdi. 20’ye yakın kitap ve 100’den fazla makalenin çoğunluğunda bugünün feminist söyleminin inşasının ilk adımlarını oluşturdu.
Çağının kadınları Lou Andreas-Salome’yi feminist olarak görmüyorlardı. Hedwing Dohm, feminist harekete zarar vermekle suçlasa da Andreas-Salome’nin romanlarının kadın kahramanlarının özgür ruhları ve tek başlarına ayakta kalabilme güçleri eserlerinin temel dayanağını oluşturuyordu.
‘Ruth’, ‘Feniçka’ ve ‘Adine’den sonra Lou’nun Türkçeye çevrilen novellası ‘Volga’nın ana karakteri Lyubov’la tanışmış olduk. ‘Eşikte: Yeniyetme Kızların İç Dünyasından Beş Öykü’ başlığı altında topladığı öykülerden biri olan eser, pitoresk Volga Irmağı ve çevresinin tasviriyle açılıyor. “Volga’nın engin sularında zarif fındık kabukları gibi salınarak giden küçük yolcu vapurları”nın biri de ‘Çar Saltan’. Astrahan’daki babasının yanına giden 16 yaşındaki Lyubov Vasilyevna ile hayatını değiştirecek, ona bağımsız bir kadın kimliği kazandıracak gemi yolculuğunda tanışıyor okuyucu. Vapura Nijegorod’da dahil olan doktor Valdevenen ile sohbet eden Lyubov adamdan etkileniyor. İlk defa kozasından çıkan Lyubov daha önce hiç hissetmediği duygular karşısında büyük bir bocalama yaşıyor. Valdevenen, kızın çekingenliğini yenmek için cesaretini kullanmasını öğütlüyor. Ancak Lyubov için hiç de kolay değildir bu: “Valdevenen’in çekingenliğini giderek arttıran bakışlarının tutsaklığı içindeyken kendini yalıtılmış hissediyordu. Değil ki oradan uzaklaşmak ayağa kalkmaya dahi cesareti yoktu.” Özlemin acısıyla dolu, içinde ne varsa özlemle şahlanan, isyan eden, sabırsızlanan, tehlikeyi göze alan âşık kadının yaptığı eylemin ardından bocalama sırası erkeğe geliyor. Bilinemeyenin içine korkmadan dalan, güvercin tedirginliğinden şahin saldırısına geçen kadın karşısında erkek aciz kalıyor.
Lou Andreas-Salome doğanın ve manzaranın, Volga insanlarının betimlemeleriyle donattığı öyküde, en çok sevdiği konu olan kadınların çocukluktan yetişkinliğe geçiş döneminin anatomisini okuyucusuna sunuyor. Salome gerçek cinsiyet ile toplumun konumlandırdığı cinsiyet arasındaki kesin ayrımı reddediyor. Yörüngeden sapan kadının henüz kabul edilmediği bir çağdan seslenen Lou Andreas-Salome’nin kışkırtıcı bakış açısıyla tanışmadıysanız ‘Çar Saltan’ın üzerinde salındığı ‘Volga’ doğru bir tercih olacaktır.

VOLGA�

Lou Andreas-Salome
Çeviren: Gülperi Zeytinoğlu
İş Bankası Kültür Yayınları, 2021
72 sayfa, 10 TL.