Yoksulluğun en dibindekiler

Çağdaş edebiyatın büyük ustalarından Jorge Amado üçüncü romanı ‘Alınteri’ni 1934’te Rio de Janeiro’da, 22 yaşındayken yazmış. Ertesi yıl kitap ikinci eseri ‘Cacau’ ile birlikte Rusçaya çevrilip Moskova’da yayımlanmış. ‘Alınteri’nin yazarın hayatıyla, yaşadıklarıyla doğrudan bağlantılı olduğu belirtiliyor.
Jorge Amado ilk romanını 1931’de 18 yaşındayken yayımlatmış. İkinci romanı 1933’te yayımlanmış ve birden popülerlik kazanmış. Getúlio Vargas’ın diktatörlük rejimi altında sosyalist faaliyetlere katılması ise hem hayatını zorlaştırmış hem de yazarlık kariyerini etkilemiş. 1935’te ilk kez tutuklanmış ve iki yıl sonra kitapları yakılmış. Eserleri Portekiz’de de yasaklanmış, ancak Fransa’da dördüncü romanı ‘Jubiabá’nın yayımlanmasıyla Avrupa’nın geri kalanında büyük bir popülerlik kazanmış. Kitap, coşkulu eleştiriler almış. Eserleri 49 dile çevrilip 55 ülkede yayımlanmış; sinemaya, tiyatroya uyarlanmış, dizi olarak televizyonlarda gösterilmiş. Milli Kütüphane kayıtlarına bakılırsa Türkçede ilk eseri 1960’ta yayımlanan ‘Kızgın Toprak’. 70’lerde birçok eseri Türkçeye çevrilmiş, İlk romanlarından ‘Alınteri’ ise Şehsuvar Adil çevirisi ile ilk kez bu yıl, 2023’te Türkçede yayımlandı.

Tam adıyla Jorge Leal Amado de Faria 1928’de, henüz 16 yaşındayken, Pelourinho’da küçük bir oda tutmuş ve orada romandaki karakterler gibi zor koşullarda yaşamak zorunda kalan kadın ve erkeklerin günlük yaşamlarına tanık olmuş.
‘Alınteri’ altı romanlık bir serinin parçası olarak tasarlanmış. Sosyalist ideallerle yola çıkan yazar toplumun en yoksul kesimlerini temsil eden karakterlerinin mücadelelerini, ıstıraplarını ve küçük umutlarını anlatıyor. Brezilya’nın Salvador kentindeki yaşamın sefaletini ve yoksulluğunu çarpıcı şekilde resmederken insanlık, umut ve dayanışma gibi evrensel temalara da odaklanıyor.
Romanın ana mekânı olan Pelourinho’daki binada yaşayan işçiler, dilenciler, çamaşırcı kadınlar, fahişeler, anarşistler, devrimciler en alt sosyal sınıflardan karakterler ve zorlu koşullar altında hayatta kalmaya çalışırken birbirlerine destek oluyorlar. Onların hikâyeleri birbirine bağlanırken, apartmanın kendisi de neredeyse canlı varlık gibi rol üstleniyor ve romanın atmosferine derinlik katıyor.

Jorge Amado, ‘Alınteri’nde belgesel tarzın öğelerini kullanırken kendi edebi üslubunun da ilk örneklerini sergiliyor. Sosyal adaletsizlik, sınıf farklılıkları ve yoksulluk gibi toplumsal konuları çarpıcı bir şekilde ele alıyor. Amado’nun betimlemeleri, olayları abartmadan -biraz da mesafe koyarak- olduğu gibi küçük bölümler halinde anlatımı, kahramanlarının sefil yaşam koşullarını ve çevrelerini okuyucuya etkili bir şekilde aktarıyor.
‘Alınteri’, yoksulluğun ve sefaletin yanı sıra insanların içindeki umut ve dayanışma duygusunu da vurguluyor. Bu yaklaşım Amado’nun toplumcu bakışından kaynaklanan eserlerinin genel karakteristiği. “Jorge Amado eserlerinde okuyucuya güçlü bir duygusal deneyim yaşatırken aynı zamanda toplumsal sorunlara da dikkat çeker” diyor eleştirmenler.
‘Alınteri’nin çok geniş bir kahramanlar kadrosu var. Kitap, Pelourinho’daki bir binada yaşamaya çalışan 600 kişinin neredeyse hepsinin ortak ve tek tek hayatlarına odaklanıyor. Roman boyunca bu binada yaşayanların hikâyeleri birbirini takip ediyor, zaman zaman da iç içe geçiyor, yoksullar korosu halini alıyor, ancak asıl kahraman apartmanın kendisi.

Apartmanın odaları incecik duvarlarla bölünmüş ve alt bölümlere ayrılmıştır. Hatta kömürlük, depo gibi yan binalar bile kiralanmıştır. Kiracılar adeta birlikte yaşar. Özel hayat yok gibidir. Birbirlerinin tüm yaşadıklarından haberdarlardır, bilmediklerini de dedikodularla tamamlarlar. Romanın birçok sahnesi, apartman sakinlerinin tuvalet olarak kullandığı ve çöplerin biriktiği merdivenlerde geçer. Jorge Amado, belgesel anlayışla apartman sakinlerinin yaşamlarını kaleme alır. İnce gözlemler, küçük ayrıntılar, bu karakterlerin yoksulluğun en dibindeki sefil yaşam koşullarının gerçekçi görüntülerini verirken, anlatımı da yazarın daha sonraki çalışmalarında bulunabilecek romantizmin izlerini taşır.
‘Alınteri’, sefalet ve hayal kırıklığıyla dolup taşan ama umudu da yitirmeyen insanların kısa ama etkileyici romanı.

Alınteri
Jorge Amado
Çeviren: Şehsuvar Adil
Sel Yayınları, 2023
152 sayfa.