Yeni bir dünya kurulur ve denizciler orada yerini alır

İngiliz korsan William Dampier, 1704 yılında çıktığı büyük yolculukta Büyük Okyanus’a girmek üzere Horn Burnu’nun çevresini dolaşıyor ve burada gemide beraberinde olan İskoç Alexander Selkirk’ü Şili kıyısından 400 mil açıktaki ıssız Juan Fernandez Adası’nda bırakıyor. Bu, Selkirk’ün kendi isteği. Çünkü Dampier’dan o kadar nefret ediyor ki onunla bir dakika daha geçirmeye bile tahammülü kalmıyor. Bir rivayet daha var: Gemiyi güvensiz bulup, gemiden ayrılmak istiyor... Neyse, Selkirk, adada duradursun, 1709’da Kaptan Woodes Rogers önderliğinde yeni bir keşif grubu, yanında William Dampier’la Bristol’den demir alarak güney denizlere açılıyor. Horn Burnu’nu başarıyla aşıp Juan Fernandez Adası’na varıp görüyorlar: Alexander Selkirk hayatta! Ancak Selkirk, gemiye binmekte tereddüt yaşıyor. Çünkü Dampier gemide! Sonrasında gemiye biniyor elbette. Selkirk, ıssız adadaki beş yılının kaydını tutuyor, bu kayıtlar yayımlanırken metin üzerinde çalışan Daniel Defoe tarafından çarpıtılıyor ve Robinson Crusoe romanı için temel oluşturuyor.

Bunu bize, ‘Dünyanın Çehresini Değiştiren Seyahatler’ kitabında Peter Aughton aktarıyor. Kitaptaki her bilgi bu kadar magazinel değil.
Yıllarını havacılık ve uzay teknolojisi alanında bilgisayar mühendisi olarak geçirmiş, dünyanın sesten hızlı ilk yolcu uçağının yapımında çalışmış olan Aughton, 25 yıldan fazla süre West of England Üniversitesi’nde ders verdi. Buna ek olarak seyahat ve keşif tarihi kitapları kaleme alan Aughton’ın etkileyici çalışması ‘Dünyanın Çehresini Değiştiren Seyahatler’, Deniz Berktay çevirisiyle okuyucuya ulaştı.
27 konu başlığı altında kronolojik olarak keşifler ve bunun dünya tarihindeki etkisini okurken, haritalarla gösterilen rotalarla yapılanın ne kadar akıl almaz olduğunu göreceksiniz. Bu keşifler dünyayı her yönüyle değiştirdi.
Game of Thrones’un bütün dünyayı kasıp kavurduğu günlerden geçerken, devletlerin egemenliklerini nasıl kurduklarını, buna yol açan keşifleri, o keşifler sırasında izledikleri yolları incelemek heyecan verici, ufuk açıcı. Çünkü bu yolculuklarla hep yeni dünyalar kuruluyor ve dengeler değişiyor, dünya haritası şekilleniyor. Ayrıca bu keşiflerle alakalı tartışmaları da bize aktararak ilave okumalar yapmak için yol gösteriyor.

Mesela, Ming Hanedanlığı’nın efsanevi seyahatlerini tartışmaya açıyor. 2001’de Liu Gang adında Çinli bir avukat, Şanghay’da bir kitapçıdan antika bir harita satın alıyor. 1418 tarihli bu harita Kuzey-Güney Amerika da dahil olmak üzere tüm dünyanın oldukça doğru bir çizimini içeriyor. Buna göre Çinliler bütün dünyayı keşfedip haritalandırmıştı. Aynı zamanda birbirinden habersiz bir diğer araştırmacı da 1421’de yapılan seyahatleri anlatıyor ve ‘Çin’in Dünyayı Keşfettiği Yıl’ kitabını yazıyor. Aughton, bu iki seferi tartışmaya açarak doğru ve yanlışları topluyor ve kararı okuyucuya bırakıyor.

Peki kitap boyunca tanık olduğumuz bütün bu keşiflerde ne oluyor? Dünya tarihinde ne oluyorsa o oluyor. Charles Darwin 1836’da söylemiş: “Avrupalının adım attığı her yerde, yerlilere ölüm getirdiği görülüyor. Amerika’dan Polinezya’ya, Ümit Burnu’ndan Avustralya’ya varıncaya kadar, nereye bakarsak bakalım, aynı sonucu görürüz.”

Dünyanın Çehresini Değiştiren Seyahatler
Peter Aughton
Çeviren: Deniz Berktay
Türkiye İş Bankası Yayınları, 2019
368 sayfa, 32 TL.