‘Yanya Aslanı’nın yükselişi ve düşüşü

Prof. Dr. Hamiyet Sezer Feyzioğlu’nun Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun olduktan sonra tarih cemiyetinde sivrilmesini sağlayan doktora tezi, bazı ilaveler ve düzeltmelerle birlikte ‘Bir Osmanlı Valisinin Hazin Sonu: Tepedelenli Ali Paşa İsyanı’ ismiyle Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından tarih meraklılarının beğenisine sunuldu. Bâb-ı Âli yönetiminin eyaletlerdeki etkinliğini büyük ölçüde yitirdiği XIX. yüzyılda çıkardığı isyanla, bilhassa Arnavutluk ve Yunanistan ülkelerini ateşe atan ve bölgedeki milli özgürlük hareketlerinin de önünü açan Tepedelenli Ali Paşa’nın siyasi kariyerine odaklanan bu çalışma, Batı’da dahi hayli ünlü bu meşhur Osmanlı yöneticisinin isyan günlerini konu alıyor daha çok.
XVII. yüzyılda Kütahya’dan göç etmiş Türk bir ailenin çocuğu olarak Arnavut kökenli hırslı annesinin etkisiyle çocuk yaşta kendini yerel güç savaşının ortasında bulmuş Tepedelenli Ali, cemiyette pişmiş tipik bir Osmanlı paşası portresi çiziyor. Ayanların tahakkümünü artırdığı ve yerel yöneticilerin bağımsız prensler gibi hüküm sürdüğü bu devirde mutasarrıf ve derbend başbuğu olarak başladığı kariyerine iki tuğlu paşa unvanıyla devam eden ve nihayetinde Arnavutluk’un yönetim merkezi Yanya’ya vali atanan Tepedelenli Ali Paşa, kariyerinin ilk yıllarında faydalı bir memur olarak Bâb-ı Âli’nın gözüne girse de iktidarını pekiştirmek için kullandığı yöntemler ve rakip gördüğü diğer paşalarla mücadelesi giderek sonunu hazırlıyor.

BALKANLARI SARSAN
İSYAN GÜNLERİ
Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü koruyabilmek adına beynelmilel arenada hassas bir denge politikası güttüğü ve vaziyete göre İngiltere, Fransa ve hatta Rusya’yla ittifaka gittiği XIX. yüzyılda dengeleri değiştiren Napoleon Bonaparte’ın agresif yayılmacı politikası olurken, Tepedelenli Ali Paşa da kendi bölgesel iktidarını hâkim kılabilmek için bu ülkelerin temsilcileriyle pazarlığa girmekten çekinmiyor. Emrindeki 40-50 bin kişilik ordu ve göz kamaştıran zenginliğiyle büyük güçlerin temsilcileriyle çeşitli pazarlıklara girmekten çekinmeyen ve Osmanlı politikasına zıt bazı uygulamalarıyla zaman zaman Bâb-ı Âli’yi hayli zor duruma düşüren Ali Paşa, bölgedeki etkinliğiyle bilhassa Batı’nın yakinen tanıdığı bir figür haline geliyor. Hal böyleyken, Ali Paşa hakkındaki külliyatın büyük kısmı Batı kaynaklı. Prof. Feyzioğlu eserini vücuda getirirken bu kaynaklardan ziyadesiyle faydalanırken, paşaya dair mebzul miktardaki efsanevi hikâyeden ziyade belgelerle sabit siyasi kariyerini merkeze almayı tercih etmiş. Bu minvalde paşanın bilhassa II. Mahmud devrindeki kariyerine ağırlık veren kitap, belge kullanımı ve dolayısıyla dipnotlar hususunda hayli zengin. Eserin büyük bölümü, Tepedelenli’nin sonunu hazırlayan İbrahim Paşa’yla iktidar mücadelesini ve Balkanlar’ı derinden sarsan isyan günlerini konu alıyor.
Tepedelen’deki meşhur sarayında birçok yabancı temsilciyi ağırlamış, Napoleon’un iyi ilişkiler kurulması hususunda ihtimam gösterdiği, modern Arnavut tarihçileri tarafından Arnavutluk’un kuruluşunun öncüsü addedilen, Alman müzisyen Albert Lortzing’in adına opera bestelediği, ünlü yazar Lord Byron’un mekânında ziyaret ettiği ve meşhur kaşıkçı elmasını hazinesinde bulunduracak kadar zengin bu tartışmalı karakterle tanışmak için önümüzdeki kitap kaçırılmayacak bir fırsat hüviyetinde. Prof. Feyzioğlu’nun çalışması, Osmanlı’nın son yüzyılındaki çürümüş yönetim yapısını ve çağın gereklerini yerine getirmekten aciz yönetim anlayışını gözler önüne sermesi bakımından da önem arz ediyor.

TALİP ERTÜRK
taliperturk@gmail.com

BİR OSMANLI VALİSİNİN HAZİN SONU TEPEDELENLİ ALİ PAŞA İSYANI
Hamiyet Sezer Feyzioğlu
İş Bankası Kültür Yayınları, 2017
200 sayfa, 16 TL.