Weimar Rönesansı

Ernst Cassirer, ‘Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi’ adlı çalışmasını savaşın bitiminde tamamlar. Cassirer, Kant’ı, geçmişi herhangi bir dinsel bağlanıştan yoksun bir biyografi içinde taktim eder. Kant’a ilişkin bu düşünsel-algı, felsefede gelmiş geçmiş bu en sıcak üslup tarafından inşa edilir. Bu ayırt edici sunumun siyasal adı, Weimar Cumhuriyeti’dir. Bu dönem, daha seçik örnekler üzerinden, sözgelimi Bertolt Brecht’le örneklendirilebilir. Ama meselenin merkezi üzerinde durmak gerek. Erich Auerbach Dante, ‘Seküler Bir Dünyanın Şairi’ adlı çalışması 1929’da yayımlanacaktır. Martin Heidegger, başyapıtı ‘Varlık ve Zaman’, “Dostluk ve hayranlık ile Edmund Husserl’e adanmıştır” ithafıyla 1926 yılında yayımlanmıştır. Rainer Maria Rilke, Weimar Cumhuriyeti’nin şairidir. Hölderlin, bu dönemde keşfedilmiştir. ‘Dr. Caligari’nin Muayenehanesi’ (1920), bu dönemin filmidir. (Burada Ahmet Oktay’ın, ‘Dr. Kaligari’nin Dönüşü’nü hatırlatmak isterim.) Kandinsky, bu dönemde kendine bir açılım bulur.
Weimar Cumhuriyeti, Almanya’da imparatorluğun sonuyla başlayıp Nazilerin iktidarı ele geçirmesiyle sona eren dönemin adıdır. Peter Gay, bir dönem biyografisi olarak da okunabilir olan ‘Weimar Kültürü’ kitabında, bu dönemin ayırıcı özelliğini şu argümanla dile getirir: “Çemberin dışındakiler (demokratlar, Yahudiler, avangart sanatçılar vb.) Weimar Cumhuriyeti’nde çemberin içine gelmiş, müzelerde, orkestralarda, özel araştırma merkezlerinde karar alıcılara dönüşmüştü.” Weimar dönemi, Gay’a göre Yahudilere o zamana dek eşi benzeri görülmemiş bir önem kazandırmıştır. Bununla birlikte Weimar Cumhuriyeti, düşmanlarının iddia ettiği gibi bir ‘Yahudi cumhuriyeti’ de değildir. Ona göre, kayda değer fenomen, ortak modernizm arayışında, Yahudiler ile Yahudi olmayanların, sorunsuz bir biçimde işbirliği yapmalarında ortaya çıkar. Çünkü “Weimar deyince akla sanatta, edebiyatta, düşüncede modernite gelir; oğulların babalara, Dada’cıların sanata, Berlin’lilerin kaba saba kültürsüzlüğe, ahlak-dışı olanların eski moda ahlakçılara karşı isyanı gelir”. Bu nedenle, Weimar Cumhuriyeti, kültürel bakımdan ‘Yeni bir Perikles dönemi’, ‘Altın çağ’, ‘Weimar Rönesansı’ gibi ifadelerle adlandırılır.
Gay’a göre, İmparatorluk Almanya’sının, modern harekete hesaplı kitaplı bir düşmanlığı vardır. Yahudiler, demokratlar, sosyalistler, yani çemberin dışındakiler özellikle yükseköğrenimin mukaddes bölgelerinden uzak tutulur. Weimar dönemiyle birlikte, tarih, çemberin dışındakileri çemberin içine doğru iter, Weimar kültürü onların eseri olacaktır. Weimar dönemi, onları yaratmamıştır, daha önce var olan ama çemberin dışında tutulanları, çemberin içine dahil etmiştir. Hitler’in sebep olduğu sürgünlerle bu kültür, dünyanın gördüğü en büyük akıl, yetenek ve bilim nakline dönüşecektir. Şu analiz enfes: “Batı medeniyeti tarihinde sürgünün onurlu bir yeri vardır. Dante, Grotius, Bayle, Rousseau, Heine ve Marx en büyük eserlerini ikamet etmeye zorlandıkları yabancı topraklarda, onları reddeden ülkeye, kendi ülkelerine tiksintiyle ve hasretle bakarken vermişti.”
Kitabın üçüncü bölümüne, özellikle dikkat çekmek isterim. Bu bölümün adı, ‘Gizli Almanya: Bir İktidar Olarak Şiir’. Şiir, Almanya’da daima ‘gizli Almanya’, yani ülkenin tini olarak görülmüştür. Madame De Stael, ‘Almanya Üzerine’ adlı kitabında, Almanya için, şairler ve düşünürler diyarı ifadesini kullanır. Ama burada düşünce de yerini şiire bırakır. Martin Buber, şiire olan hayranlığını gizlemez. Heidegger, felsefeyi, şiirsel düşünüş olarak tanımlar. Shelley’nin “Şairler dünyanın gizli kanun koyucularıdır” tanımını en çok Almanlar ciddiye alır. Gay’a göre, Almanya’da, şiir ile din arasındaki sınırlar da belirsizleşmiştir. (Türkiye’de ne denli keskindir değil mi?) Peter Gay’ın bir kitabı daha var Türkçede: ‘Modernizm - Sapkınlığın Cazibesi’.

WEIMAR KÜLTÜRÜ�

Peter Gay
Çeviren: Eren Buğlalılar
İletişim Yayınları, 2023
246 sayfa.