Üstat Chuang’ın 'özgür' metinleri

Bizim bildiğimiz anlamda bir Çin felsefesinden ve aynı zamanda bir Çin dininden söz etmek mümkün değil. Bildiğimiz anlamda felsefenin kriterini Antik Yunan felsefesi oluşturur; bildiğimiz anlamda dinin kriterini ise Yahudi dini. Bu kriterlerden hareketle baktığımızda, Çin’de ne felsefe vardır ne de din. Bu durumda önümüzde duran soru şu: İstilacı olmayan, dahası kendisini istilaya karşı örgütleyen bu medeniyet felsefe ve din olmaksızın, antikçağdan günümüze nasıl gelebilir?
Fung Yu-Lan, ‘Çin Felsefesi Tarihi’nin girizgâhında şöyle söyler: “Felsefenin Çin Medeniyeti’nde işgal ettiği yer, diğer medeniyetlerde dinin işgal ettiği yerle karşılaştırılabilir. Çin’de felsefe, her eğitimli şahsın ilgilendiği bir şeydir. Eski zamanlarda, eğer bir adam ne olursa olsun eğitilecekse, onun alacağı ilk eğitim, felsefe hakkında olurdu.” Yu-Lan’a göre, Çin düşüncesinin ruhunu oluşturan Konfüçyüsçülük, Taoculuk ve Budizm, genellikle din olarak görülmeye ve adlandırılmaya alıştırılmıştır. Burada ‘filozof’ ve ‘peygamber’ kavramından çok ‘üstat’ kavramının yerleşmiş olması göz ardı edilmemeli. Konfüçyüs, K’ung Tzu’nun, yani Üstat K’ung’un Latinceleşmiş ismidir. Tzu, Çincede üstat demek. Bizim bildiğimiz felsefe, kavrama ilişkindir ama Çin düşüncesi, bu metinlerde, hayatın ne olduğuna, hayat karşısında nasıl bir insan olmamız gerektiğine ilişkin düşünce olarak ortaya çıkmaktadır.

Bu girizgâhı, Türkçeye yeni çevrilen ‘Zhuangzı Metinleri’ için yaptım. ‘Zhuangzı Metinleri’, Taoculuğun, Daoizmin asıl metinleri kabul ediliyor, dolayısıyla Daoizm onunla başlatılıyor. Üstat Chuang, MÖ 369-286 yılları arasında yaşamış. Yu-Lan’a göre, bu metinler, MS 3. yüzyılda yaşamış olan Chuang Tzu’nun büyük yorumcusu Kuo Hsiang tarafından derlenmiş. Si Maqian, ‘Tarihçi’nin Kayıtları’ (MS 6. Yüzyıl) adlı eserinde, Üstat Chuang için şu notları düşmüş: “Ömrü boyunca sade ve yoksul bir hayat sürdü. Onun dili sınırsız, özgür ve kendine hastır. Bu nedenle hiçbir yönetici onun düşüncelerini uygulayamamıştır.” Chu Beyi Wei’nin üst düzey bir yönetici olarak davetine, “Kendi başıma mutlu kalmak istiyorum” diye yanıt vermiş.
Buradaki temel sorun, arkaiklik değil, tam tersine, Doğu’nun bu antikçağ üstatlarının düşünüş biçimi ile bizim, yani Batılı insanların düşünüş biçiminden farklılığı... Söz konusu olan eskimişlik, geride kalmışlık değil, nasıl bir insan olacağımız konusunda tercih edilenin farklılığı.

Alıntı 1: “Kimse kendini düzeltmez, erdemini kendine saklamaz ve herkes erdemini başkalarına öğretmeye çalışırsa dünyadaki her şey kendi doğasını kaybeder.”
Alıntı 2: “Eskiler sadelik içinde sessiz ve sakini (...) Hükümdar Yao ve Shun zamanında aydınlanma başladı; saflık kirlendi ve sadelik bozuldu. (...) İnsanlar birbirlerinin zihinlerini araştırmaya başladıklarında dünyanın artık düzende kalması mümkün değildi.”
Alıntı 3: “Eski zamanların bilgeleri zaman elverişli olduğunda ve büyük işler yapabildiklerinde, Dao’ya dönüyorlardı; zaman elverişsiz olduğunda ve kendilerini derin bir bataklık içinde bulduklarında, mükemmel bir sükûnet içinde bekliyorlardı. Bu kendini korumanın yoludur.”

Bu ifadeler, argüman değil, buyruk değil, tebliğ değil. Üstat Chuang’ın metinlerindeki ayırıcı özellik, öfke ve intikamın olmayışıdır. Çeviride, bu metinlerin uzmanı da olan ki kitaptaki göndermelere ilişkin dipnot çalışması ona ait, filozof Chen Guying’in enfes bir önsöz yazısı yer alıyor. Guying’e göre iki dünya savaşı da Batı’dan kaynaklanmıştır. Guying’in Nietzsche üzerinden yaptığı yoruma göre, bunun gerisinde öfke ve intikam yer alır. Ona göre öfke ve intikam, Hıristiyan ahlakının psikolojik köklerini oluşturur. Batı kültüründe ideal insan, kahramandır, yani başkalarına üstün gelen insan.
Chen Guying’in kitaplarının da Türkçeye çevrilmesi gerek.

ZHUANGZI METİNLERİ
Zhuangzi (Chuang Tzu)
Çeviren: Giray Fidan
İş Bankası Kültür
Yayınları, 2020
248 sayfa, 24 TL.