Usta eleştirmenden romanın tarihi

Necip Tosun iyi bir öykücü olmasının yanında günümüzün en önemli öykü eleştirmenlerindendir. Sanıyorum öykü hakkındaki inceleme, eleştiri kitaplarının sayısı edebi eserlerini geçmiştir. Türk öykücülüğünü yakından takip eder, değerli olan her esere erişmeye, görüş bildirmeye çaba sarf eder. Doğrusu birçok okuru gibi benim için de ‘Dünya Romanının Serüveni’ adlı kapsamlı çalışması sürpriz oldu. 596 sayfalık bir kitap. Romanın tür olarak ortaya çıkışından yani Cervantes’ten bugüne, Nobel’li Mo Yan’a dek geçirdiği evrimi önemli romancılar ve romanları izleyerek anlatan eleştirel bir çalışma.
Edebiyat denilince romanın akla geldiği, her yıl binlerce yeni romanın yayımlandığı bir ortamda bu tür hakkında kapsayıcı bir çalışma yapmak kolay değil. Üstelik romanın tarihi diyebileceğimiz bir çalışma Necip Tosun’unki. Kitaba çalışmasının kapsamını ve yaklaşımını anlatacak çerçeve yazılarla başlamış. Tüm bu okumalardan sonra vardığı yargıları da dünya edebiyatı olabilir mi sorusuyla ‘Son Söz’ olarak özel bir bölümle anlatmış.
‘Romanda Açılışlar ve Başlangıçlar’ yazısı ile kitabın sonundaki ‘Romanda Bitirişler ve Sonlar’ bir romanın en can alıcı yerleri olan, okuru okumaya cezbedecek ilk cümleler ya da paragrafları ve romandan beğeni duyguları ile ayrılmasını sağlayacak son cümleleri ele almış. ‘Dünya Romanında Türk İmgesi’ bölümü ise daha geniş yeni bir çalışmaya giriş olarak değerlendirilebilir.
Tosun çalışmasını 40 yazar ve romanla sınırlamış. Cervantes’te olduğu gibi bazı yazarların tek bir romanına odaklanırken, Balzac gibi bazı yazarların tüm önemli eserlerini ele almış. ‘Yeni Roman Hareketi’ ya da ‘Gerçekçi Romandan Postmodern Romana’ gibi bölümlerde ise kendi kuralını esnetmek durumunda kalmış; çünkü bu eğilimleri anlatırken tek bir yazar ya da romanla sınırlı kalmak pek mümkün değil.
‘Dünya Romanının Serüveni’ eleştirel bir çalışma olmasının yanında bir başucu kitabı, bir rehber. Dünya edebiyatından hangi kitapları okuyayım diye soran birine önemli bir eleştirmenin, Necip Tosun’un verdiği cevaplar. Yazarlardan, romanların konularından söz ediyor ama esas olarak arka kapakta da belirtildiği gibi “eserin ve yazarın dünya romanındaki yeri; edebi yönleri, etkileri, eserinin türe katkısı ve tarihsel öneminin izi sürülüyor”. Bu romanların ya da yazarların niçin kalıcı olduklarını da araştırıyor. Yazarların romancılık anlayışları ya da eserleri, roman sanatına nasıl bir yenilik getirdiğini de ele alıyor.
Necip Tosun anlatmaya Cervantes’in ‘Don Kişot’uyla başlasa da kronolojiyi tam olarak izleyen bir tarihçe yazmıyor. Roman türünü kuran ve bugünlere getiren eserleri ya da yazarları tek tek ele alıyor. Bu bir anlamda türün kanonunu da oluşturmak demektir. Doğal olarak da okur “hangi romanları, hangi yazarları seçmiş” diye ilk olarak içindekiler sayfalarına bakar. Konu ettiği yazar ve romanlar kuşkusuz bu açıdan tartışılacaktır. Örneğin ben neden ‘Kızıl ve Kara’ ile Stendhal’in, ‘Sefiller’le Victor Hugo’nun, Henry James’in, ‘Niteliksiz Adam’la Musil’in, Nabokov’un, daha birçok ismin ve eserin bu çalışmada yer almadığını merak ettim. Sosyal medyada ise çalışmada kadın yazarların azlığı eleştiri konusu oldu. Bence de dünya romanının tarihini yazıyorsanız Jane Austen’dan, George Eliot’tan, Bronte Kardeşlerden söz etmeniz beklenir. Ama eleştirilere tamamen katılmam mümkün değil, bir tarihçe yazıyorsanız var olanı göstermek durumundasınız. Ne yazık ki dünya edebiyatının geçmişinde kadın yazarların sayısı çok değil.
Necip Tosun tüm dünyayı, tüm coğrafyaları, dilleri, biçimleri içine alacak roman örneklerini bir araya getirmeyi amaçlamış ama romanın esas olarak Avrupa kaynaklı bir tür olduğunun farkında. Bu ikilem çalışmanın bütününde belirleyici olmuş. Kapsayıcılık hedefiyle Afrika’dan, Asya’dan yazarları da almış çalışmasına. Necip Mahfuz, Cengiz Aytmatov, Chinua Achebe, Abdulrazak Gunrah, Mo Yan bu düşünceyle ilk 40’ta yer almış olmalı. Çünkü yüzlerce sayfada kurduğu ve uzun uzun önemlerini, belirleyiciliklerini ve öncülüklerini izah ettiği yazar ve eserleri belirleyen kıstasları uyguladığınızda bu yazarların Tosun’un kanonunda yer bulması zor görünüyor.
Kuşkusuz bu tür eserler yayımlandıkları anda noktalanan çalışmalar değil. Yapıcı eleştirilerin yeni basımlarda olumlu etkisi olacağını düşünebiliriz. Bize düşen, Necip Tosun’un büyük emek ürünü olduğu anlaşılan eserine gereken değeri vermek olmalı.

DÜNYA ROMANININ SERÜVENİ�

Necip Tosun
Ketebe Yayınları, 2022
600 sayfa.