Tutkulu bir nefes: Afife Jale

Yüz yıl kadar önce, coğrafyamızda büyük bir değişim yaşandı. Siyasal, sosyal ve ekonomik temelli bu değişikliklerin en önemlisi kuşkusuz ‘kadına dair’ olanlardı. Cumhuriyet’in kurucu önderleri o tarihlerde sadece Türk kadınına seçme ve seçilme hakkını tanımadı. Bunun yanı sıra, erkeklerle eşit yurttaş olma, meslek seçme, mirastan eşit hak alma gibi, o günün dünyası için çok ileri yasaları yürürlüğe soktu ve bunların arkasında durdu.

Söz konusu yıllarda, Müslüman, Türk kadınlarının da Batılı ülke kadınları gibi sahneye çıkabilmeleri, gazeteci, yazar, doktor, eczacı, avukat, mühendis olabilmeleri için büyük uğraşlar verildi. Afife Jale ve benzeri kadınlar bu yolda önemli roller oynadı. Genç Afife Jale, tam da beklendiği gibi, üzerine aldığı ‘ilk olma’ hamlesinde büyük bir bedel ödedi. Sahneden yaka paça indirildi, polis merkezlerinde tartaklandı, babası da dahil olmak üzere herkesi karşısında buldu.
Afife Jale, ilk Müslüman kadın tiyatro oyuncusu olduğu için sanat, edebiyat, özellikle de tiyatro çevrelerinde gayet iyi tanınıyor. Öte yandan, Afife Jale’nin bu özel duruma karşılık ödediği fatura pek bilinmiyor. Oysa genç Afife’nin bu yolda feda ettikleri, akıllara durgunluk verecek büyüklükte.

Balcıgil yeni ve çok kısa sürede büyük bir başarı yakalayan kitabı ‘Nefesi Tutku Olan Kadın: Afife Jale’de bu ‘özel durum’u, sosyal ve çevresel faktörleri de göz önünde bulundurarak, derinlemesine ele alıyor. İki dünya savaşı, Balkan Harbi, Kurtuluş Savaşı gibi çok önemli tarihsel dekorların önünde, Afife Jale’nin ‘sahneye çıkma’ mücadelesi, yer yer soluk kesici bir macera, bazen gerilim ve hatta polisiyeye dönüşüyor...

Balcıgil’in son kitabında, Afife Jale’nin biyografik roman formunda ele alınan hayatını okurken, beraberinde pek çok yazar, tiyatrocu, sanatçı da tarihin derinliklerinden süzülerek önümüze geliyor. Türk sanat müziğinin unutulmaz bestecisi ve Afife Jale’nin eşi Selahattin Pınar bunlardan sadece biri.

Afife Jale’ye “Bir bahar akşamı rastladım size, sevinçli bir telaş içindeydiniz” diye seslenen Selahattin Pınar ve nice değerli sanat insanımızın hayatı, Balcıgil’in romanında yer buluyor. Genç Afife’nin, göğüs germek zorunda kaldığı büyük baskı nedeniyle başladığı ve sonunda akıl hastanesine düşmesine yol açan morfin açmazı, söz konusu romanın ilgi çeken bir başka boyutu.
Balcıgil ‘biyografik roman’ olarak adlandırdığı kitaplarında, tarihe bir tarihçi titizliğiyle yaklaşırken bir romancı gibi de özgür davranıyor. Böyle olunca tarih, macera ve aşk üçgeninde, soluk kesen kitaplara hayat veriyor. Tıpkı, Nâzım Hikmet’in annesi ‘Ela Gözlü Pars CELİLE’, Sabahattin Ali’nin anlatıldığı ‘Yeşil Mürekkep’ ve ‘İpek Sabahlık’lı devrimci Suat Derviş’in konu edildiği romanlarda olduğu gibi...

NEFESİ TUTKU OLAN KADIN: Afife Jale
Osman Balcıgil
Destek Yayınları, 2018
488 sayfa, 35 TL.