Türkiye Yahudilerinin 2600 yıllık geçmişi!

1492 yılında İspanya’dan Osmanlı’ya göç etmiş olan Sefarad Yahudileri Sultan II. Bayezid’in davetiyle Anadolu’ya yerleştiklerinde, nice dindaşlarının bu topraklarda antikçağdan beri yaşadıklarını bilmiyordu! On yılı aşkın bir süredir Ege Bölgesi Yahudilerinin geçmişini araştırarak, son yıllarda bu alanda birkaç ayrıntılı kitaba imza atmış olan bağımsız tarihçi Dr. Siren Bora, ‘Anadolu Yahudileri – Ege’de Yahudi İzleri’ başlıklı son çalışmasında iki önemli konuya parmak basıyor: Bunların ilki, özellikle 1992’den bu yana süregelen ‘500 yıl’ söylemlerinin aslen doğru olmadığı, diğeri de Museviliğin Anadolu topraklarında kesintisiz biçimde süregelen en eski tektanrılı dini oluşturduğu. Bu ikinci saptamanın doğal bir çıkarımı ise her üç semavi dine tapınanların bu coğrafyada iki bin yılı aşkın bir süredir neredeyse iç içe nasıl da var olabileceğinin sağlam bir göstergesi olsa gerek...
Bazı Yahudi kavimlerinin Filistin’den Anadolu topraklarına göçleri yaklaşık olarak İÖ 6. yüzyıla kadar takip edilebilmektedir ve bu akım, özellikle Kudüs’ün Romalılar tarafınca MS 70 yılında yıkılmasının ardından yoğunlaşmıştır. Bu göçmenler zaman içinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin yanı sıra Kapadokya ve özellikle Ege ile Batı Akdeniz kıyılarını yurt edinerek, buralarda inanç ve geleneklerine özgün nice uygarlık izleri bıraktılar. Grek ve (bir Doğu Roma İmparatorluğu halkı olan) Romaniot Yahudilerinin Efes, Milet, Afrodisias ve Andriake gibi pek çok antik kentin yerel yönetimlerine katkı sağlayarak, içe kapanmadan komşu etnik gruplarla sürekli iletişim halinde yaşadıkları, döneminin kimi tanıklarınca belgelenmiştir. Bu birlikteliğin izleri, Prof. İlber Ortaylı’nın da kitaba yazdığı önsözde altını çizdiği gibi Miletos Tiyatrosu gezildiğinde, Yahudi sanatseverlere ayrılmış olan, kenarlarına isimleri kazınmış abonman yerlerinde dahi görülmektedir. Daha görkemli antik ören yerleri ise İzmir’in batısında bulunan büyük Sardis Sinagogu ile yedi kollu kutsal şamdanları Menora sembollerinin bazı duvarlarını süslediği Efes kentidir...
12 bölümde Ege Yahudilerinin 2600 yıllık serüveninin kökenlerine inen bol görselli bu kitap, aydınlatıcı birer kronoloji ve sözlük ile geniş bir kaynakça içermekle bilimsel çalışmalar grubuna giriyorsa da neredeyse bir roman gibi okunabiliyor... Bunun en önemli nedeni, yazarının sanki C.W. Ceram’ın ‘Tanrılar, Mezarlar ve Bilginler’ kitabına öykünerek, konuyu anlatı biçemiyle işlemiş olmasıdır. ‘Kutsal Topraklarda Her Şey Nasıl Başladı?’ sorusundan hareketle, ‘Ticaret, Anadolu’nun Kapılarını Açtı’ saptamasıyla bu topraklara yöneliyor, ‘Sardis, Sefarad mı?’ savını sorguluyor, ardından da Misya, Frigya, İyonya, Lidya, Karya ve Likya uygarlıklarının otuzu aşkın Antik kentinin bir çeşit Yahudi topografyasını çiziyor. Kitabın son dört bölümü, Dr. Bora’nın birçok değerli tarihi araştırma ve bulguları/saptamalarının sahası olan İzmir’e ayrılmış olup, ‘Smyrna’da Antik Bir Bulmaca: Hedone mi? Edone mi? Adonay mı?’ kışkırtmasıyla başlayarak, günümüze kadar uzanıyor.
Anadolu topraklarının en eski toplulukları arasında yer alan ‘yerli’ Yahudilerin bu şaşırtıcı öyküsü, ilginç ve keyifli bir okuma serüveni olmakla birlikte, şu gerçekleri ortaya dökmekte: Grek ve Roma halklarıyla iç içe yaşarken, ekonomik/sosyal bunalımlar, kültürel sorunlar, dahası ayaklanmalar ve savaşlar ile karşı karşıya kalmış bu etnik toplum, tektanrılı dinin birleştirici kuvvetiyle olsa gerek, kimliğini zedeletmemiş, korumasını bilmiş ve böylece varlığını sürdürebilmiş, bu coğrafyanın değerli çokkültürlülüğünün bir diğer etmeni olma özelliğini elden bırakmamıştır...

Anadolu Yahudileri
EGE’DE YAHUDİ İZLERİ
Siren Bora
Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, 2017
208 sayfa, 35 TL.