Türkiye-Çin ilişkilerinde temiz bir sayfa

Türkler ve Çinliler arasındaki münasebetin kadim tarihi düşünüldüğünde, iki tarafın dostça ilişki kurduğu bir devir pek akla gelmez. Benzer dertlerden mustarip Çin için bir ilham kaynağı olan genç Cumhuriyet, kimi dostça ve diplomatik ziyaretler vesilesiyle iki halk arasındaki düşmanlık döngüsünü kırmayı başarmış ve ezeli düşmanla dayanışma içeren bir ilişki kurmayı başarmış. Bu döneme dair dört farklı kayıt sunan Giray Fidan imzalı ‘Cumhuriyet’in Çinli Misafirleri’, eksik kalmış bir alana odaklanan, epey ilgi çekici bir araştırma.
Müfredatımıza bakılırsa Orta Asya coğrafyasında bir milenyumdan uzun süre rakip olmuş, bu uzun itiş kakış vesilesiyle birbirini iyice tanımış ve mütemadiyen iç içe geçmiş iki halk arasındaki ilişki, Türklerin araziyi terk etmesi ve batıya göçü sonucu kati biçimde sonlanmıştır sanki.
İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan ‘Cumhuriyet’in Çinli Misafirleri’ durumun eksik tarifini, emperyalizmin kıskacında kalmış iki halkın ilişkilerde temiz sayfa açtığı bir devri ele alarak tashih ediyor.
200 yıldır modernleşme meselesini çözmeye çalışan Doğu’nun iki hasta adamının ortak mücadele alanı arayışını Çinli temsilci ve gezginlerin hatıralarından takip etmeyi mümkün kılan bu değerli çalışma, bilhassa Çin’deki Türkiye ve Türk anlayışını ortaya koyması açısından da önemli.
Pekin Dil ve Kültür Üniversitesi ve Min Zu Üniversitesi’nde eğitim görmüş akademisyen Giray Fidan’ın, Princeton Üniversitesi’nde yayımladığı projeyi esas alarak vücuda getirdiği eser, Çin’in entelektüel camiasına mensup; diplomat, siyasetçi ve yazar dört Çinlinin makale, kitapçık gibi çeşitli formlarda yayımlanmış izlenimlerini içeriyor.
1924’te, Cumhuriyet’in ilanından kısa süre sonra Türkiye’ye gelen eğitimci ve yazar Hu Shiqing, ziyaretinden 10 yıl sonra yayımladığı ‘Türkiye Günlüğü’ adlı kitabıyla Cumhuriyet Türkiye’si ile ilgili ilk Çince esere imza atmış.
Alfred Sze, ki kendisi ABD büyükelçiliği vazifesinde bulunmuş kariyerli bir diplomat ve nüfuzlu bir politikacı, 1925’te ülkemizi ziyaret etmiş ve genç Cumhuriyet’in büyük başarısını yerinde incelemek istemiş. Yayımladığı ‘Türkiye Seyahat Notları’ dönemin siyasi atmosferine dair önemli kayıtlar içeren eşsiz bir kaynak. Sze, Türkiye’de bulunduğu süre boyunca bilhassa kapitülasyonların kaldırılması, ekonomik özgürlüğün kazanılması hususuna ilgi göstermiş ve İsmet Paşa’yla temas etme fırsatı bulmuş. 1935’te Türkiye’ye gelen He Yaozu, Cumhuriyet’in ilk Çin büyükelçisi unvanına sahip. Türkiye’de görevli olduğu dönemde, bilhassa modernleşme ve ulus inşası konularına eğilmiş, Çin’in genç Cumhuriyet’ten alması gereken dersleri araştırmış.
1936’daki ziyaretçi Wang Huisan, maalesef meçhul bir yazar. Kaleme aldığı Türkiye seyahatnamesinden gayrı hakkında hiçbir bilgi mevcut değil. Bu yönüyle hüzünlü bu kayıt, İkinci Dünya Savaşı öncesi henüz bilmediği bir trajediye hazırlanan Ankara’dan küçük bir pencere açıyor.
‘Cumhuriyet’in Çinli Ziyaretçileri’, Gao Junyu ve Cai Hesen’in Kurtuluş Savaşı’na dair kaleme aldığı ve ülkenin çok satan gazetelerinde yayımlanmış iki makalesini, Çinli ziyaretçilere dair -bir kısmı harf devrimi öncesi eski yazıyla- arşiv kayıtlarını ve ziyaretlerin basındaki yansımalarını da ihtiva ediyor.
Giray Fidan’ın çalışması, muhteviyatından ötürü meşhur “Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet ezilen halklara ilham verdi mi” sorusunu da bir parça cevaplamış oluyor. Emperyalizmin kıskacındaki iki halk arasında doğal biçimde vücuda gelen yoldaşlığı hissettiren bu kayıtlar, Çin modernleşmesindeki Türkiye etkisi üzerine yeni çalışmalar için bolca ilham arz ediyor.

CUMHURİYET'İN �

ÇİNLİ MİSAFİRLERİ
Giray Fidan
İş Kültür, 2019
176 sayfa, 19 TL.