Tolkien’in mirası okurun emaneti

J.R.R. Tolkien, 20. yüzyılın en büyük yazarlarından biri. Günümüzde doğruluğundan kimselerin şüphe duymadığı bir gerçek bu. Kimilerine göre ‘20. yüzyılın kitabı’ unvanına layık olacak kadar büyük ‘Yüzüklerin Efendisi’nin, onu önceleyen ‘Hobbit’in, koca bir Orta Dünya mitolojisinin yaratıcısı o. Aslen Anglosakson dilleri hakkında uzmanlaşmış bir dilbilimci olmasının marifetiyle kendi başına icat ettiği kurmaca dillerin, o dillerin içinde yaşadığı ırkların ve kültürlerin, birçok mitolojiden ve halk öyküsünden ilham alan bir dünyanın efendisi. Tutkulu bir hikâye anlatıcısı, ölene kadar çalışmaktan yılmamış bir kurmaca işçisi.
Tolkien, eserlerinin yayımlandığı ilk yıllardan itibaren büyük ilgi görmüş bir yazar aynı zamanda. ‘Hobbit’in ilk kez okurla buluşmasının ardından çığ gibi büyüyen bu ilgi, yazarın edebiyata yeni bir tür hediye edecek Orta Dünya çalışmalarına odaklanmasını sağlamış. Hikâyelerin okura temas etme gücü, bir yazar olarak Tolkien’in de eserlerinin de temel kaynağı olmuş. Keza bu durum günümüzde de geçerliliğini koruyor. Tolkien’in eserleri her geçen gün yeni edisyonlara, özel ve tekrar baskılara imkân tanıyacak bir okur ilgisine mazhar durumda.

Bu durum, Türkçe okuru için de bir anlamda geçerli. Tolkien’in eserleri 1990’lı yıllardan itibaren Türkçede yayımlanmaya başladı ve o dönemden beri sürekli ilgi görmeye devam ediyor. Metis Yayınları tarafından yapılan, baştan sona özel bir çalışmanın ürünü ‘Yüzüklerin Efendisi’ çevirisi bir yana, başta ‘Hobbit’ olmak üzere geri kalan bütün Tolkien eserleri Türkçede İthaki Yayınları tarafından farklı formatlar ve edisyonlarla yayımlanıyor.
İthaki’nin geçen günlerde ‘Tolkien Mirası’ adıyla yayımladığı özel, kutulu bir set de bu edisyonların bir ürünü. Yayını bir süredir devam eden, şömizli, sert kapaklı, orijinal illüstrasyonları ve eserlere yönelik hazırlanmış kapsamlı önsözleri, ekleri, açıklamalı notları içeren beş farklı eser bu kez tek bir kutuda bir araya getirilmiş. İçeriğiyle olduğu kadar görsel özeniyle ve koleksiyon değeriyle ön plana çıkan bir seçki bu.

Seçki, Tolkien’in farklı dönemlerde yazdığı beş farklı ‘masal’ı içeriyor. Bunlar büyük ölçüde Tolkien’in çocuklarını eğlendirmek için uydurduğu ve zamanla yazıya dökülüp üzerinde çalışılan ve günümüzdeki hallerine kavuşan çalışmalar. Başta Tolkien’in Orta Dünya macerasını başlatan ‘Hobbit’ geliyor. Kitabın ilk basımının 75. yıldönümünü kutlamak için hazırlanan, bizzat yazarın kendi tasarladığı orijinal şömizin temel alındığı bir tasarıma sahip, özel bir baskı bu.
Seçkinin en özel kitaplarından birisi ise ‘Tom Bombadil’in Maceraları’ şüphesiz ki. Malum, Tom Bombadil, ‘Yüzüklerin Efendisi’ serisinin en çok sevilen karakterlerinden biri. Frodo ve arkadaşlarının atılmak üzere oldukları epik maceranın en başında karşılaştıkları bu gizemli, neşeli ve oyunbaz karakter birçok hayranın favori karakteri konumundadır. 2000’li yıllarda Peter Jackson’ın yönetmenliğinde sinemaya uyarlanan öyküde Bombadil’in dışarıda bırakılmış olması hayranların en çok tepki gösterdiği konulardan birisi olmuştu. Bu hayranların uzun süredir beklediği buluşma ise belirli bir ölçüde bu kitapla gerçekleşmiş oluyor: Tamamen Tom Bombadil’e adanmış bir öykü/şiir/masal kitabı! Tolkien’in Tom Bombadil için yazdığı çeşitli nesir hikâyelerin, şiirlerin ve bazı ayrıntılı notların bir araya getirildiği kitap, ilk olarak 2017 yılında Türkçede yayımlanmıştı.

‘Roverandom’, ‘Büyük Wootton Demircisi’ ve ‘Ham’li Çiftçi Giles’ ise seçkinin diğer kitapları. Tolkien’in en az fantastik edebiyat kadar ilgisini çeken çocuk edebiyatı ve peri masalları alanına dahil olan hikâyeler anlatıyorlar. Genel olarak periler dünyasında, ‘kadim’ zamanlarda geçen bu öyküler, Tolkien’in ‘büyük’ Orta Dünya yapıtlarına doğrudan temas etmese de onları çevreleyen, derinleştiren, küçük bağlantılar sızdıran ve daha geniş bir perspektifte çerçeveleyen anlatılar oluşturuyorlar.

Şu bir gerçek ki, Tolkien’in yarattığı efsanevi dünya, gücünü yazarının yorulmak bilmez işçiliğinden, inanılması güç detaycılığından ve bunlardan doğan zenginlikten alır. Anlattığı hikâyenin kendisi kadar arkaplandaki detaylarla da fazlasıyla uğraşmış bir yazardır Tolkien. Yaşamı boyunca neredeyse sıfırdan yaratacağı kurmaca dünyaları için diller icat etmiş, hikâyelerde doğrudan yer almayan binlerce mekân tasarlamış, öyküsüne arkaplan oluşturacak müthiş detaylı bir mitoloji üretmiştir. Belki bu yüzden, Tolkien’in dünyasının okurda bıraktığı gizemli etki hikâyede anlatılanlar kadar anlatılmayanlardan da beslenir. Okurunu merak etmeye, hayal gücünü çalıştırmaya davet eder. Ve belki de bu yüzden Tolkien’in yapıtı halen ‘Tolkien Mirası’ gibi yeni çalışmalara vesile olmaya, yatay biçimde genişlemeye ve okurun ellerinde yükselmeye devam edebiliyor.

TOLKIEN MÄ°RASIÖZEL KUTULU 5 KÄ°TAP Â

Hobbit, Roverandom, Ham’li Çiftçi Giles, Tom Bombadil’in Maceraları, Büyük Wootton Demircisi  
J.R.R. Tolkien
İthaki Yayınları, 2018
1336 sayfa, 121 TL.