Tıp tarihi ve felsefenin kesişim noktasında hekimliğin elkitabı

Günümüz tıbbının bugünkü seviyeye ulaşmasında iki ismin payı büyük: Hippokrates ve İbn Sina.
“Hekimlerin piri” denen ve hem bilimsel hem de metafizik yorumlarıyla disiplinlerarası yaklaşımın ilk örneklerinden birini sergileyen İbn Sina, felsefede ve tıpta uzun senelerdir atıf yapılan eserler üretmişti.
Batı’da “Avicenna” adıyla bilinen, tıp ve bilim felsefesinin öncülerinden sayılan düşünürün kaleme aldığı 'Küçük Tıp Kanunu' ise bu bağlamda tarihi bir eser olmasının yanında, kapsamlı çalışmalarının bir modeli ya da öncülü konumunda.

Matematikçi, filozof ve hekim İbn Sina, henüz on altı yaşındayken okumaya başladığı tıp kitaplarından etkilenerek bu bilim dalında uzmanlaşma yolunda ilk adımlarını atıyor. On dokuzundayken tıp doktoru unvanını almakla kalmıyor, o dönemki meslektaşları arasında hızla yükseliyor. Kendisine özgü tanıları ve tedavileri kayda geçirmesiyle zamanının başvurulan önemli bir hekimi haline geliyor. Söz konusu kayıtların bulunduğu 'Küçük Tıp Kanunu' da İbn Sina’nın tarihe mal olmasını sağlayan; geçmişten günümüze okunan ve okutulan bir metne dönüşüyor.

Tıp Kanunu’nun öncülü ve özeti niteliğindeki Küçük Tıp Kanunu, İbn Sina’nın hastalıkların bulaşma yollarını, mikropları (küçük yaratıkları) ve tedavi yöntemlerini not ettiği bir elkitabı adeta. Bu metin aynı zamanda hekimin İslam tıbbını, Galenos’un sistemiyle, Antik Çin, Hint, Mezopotamya, Mısır ve Uygur tıbbıyla birleştirerek kendi tababet pratiğini geliştirme sürecinin önemli bir kaydı.

Küçük Tıp Kanunu’nu yayına hazırlayan H.Kadircan Keskinboğa, metnin içeriğine dair düştüğü notla İbn Sina’nın, zamanının ne kadar ilerisinde olduğunu ortaya koyuyor: “İbn Sina bu eserinde, Avrupalılar tarafından tartışılan ancak doğru olduğu daha sonra ortaya çıkan veremin bulaşıcı olduğu iddiasında bulunur. Ayrıca diyabetin semptomlarını ve komplikasyonlarını da açıklar. Merkezi (santral) ve çevresel (periferik) olarak sınıflandırılan her iki yüz felci şeklini de derinlemesine tarif eder. İbn Sina, katarakt gibi göz rahatsızlıklarının tanımlarıyla birlikte insan gözünün anatomisini doğru bir şekilde belgeleyen ilk kişi olarak kabul edilir.”

'Küçük Tıp Kanunu', İbn Sina’nın hastalıkları kategorize ettiği, rahatsızlıkların seyrinin kişiye özel olduğunu belirttiği, temizliğin önemini vurguladığı, yaptığı fizyolojik araştırmaları kayda geçirdiği, anatomi incelemelerini ve geliştirdiği tıbbi tanımları ve terimleri kâğıda döktüğü bir metin. Bu anlamda tıp tarihinin ve felsefenin kesiştiği noktada duran, zamanını aşan bir hastalıklar ve tedaviler kataloğu.

İnsana bir bütün olarak bakan İbn Sina
Bir tıp ansiklopedisi olan Tıp Kanunu’nun özeti niteliğindeki Küçük Tıp Kanunu, İbn Sina’nın patolojinin çerçevesini çizdiği ve o dönem için (on birinci yüzyıl) bu disiplinin sınırlarını zorladığı (veya genişlettiği), var olan terimlere yenilerini eklediği, on makaleden oluşan bir metin.

Tıbbı, “insanın sağlıklı yaşamasını ve hastalanırsa eski hâline dönmesini sağlayan bir bilim” diye tanımlayarak Küçük Tıp Kanunu’nu yazmaya başlayan İbn Sina; yiyecek içeceklerin ve hareketin insan sağlığına etkisinden çeşitli hastalıkların nedenleriyle tanısına ve tedavisine kadar pek çok fikir ortaya atıyor. Vücudun bölümlerine göre hastalıkları sınıflandırırken ayrıntılı incelemelerinin sonuçlarını paylaşıyor. Bunların yanı sıra beslenmeye, uykuya, cinselliğe, hamileliğe, ruh hâllerine, çocukluğa, ergenliğe, olgunluğa ve yaşlılığa dair araştırmalarını, hastalıkların tedavi yöntemlerini ve kullanılabilecek ilaçları not ediyor.

Küçük Tıp Kanunu, uzman doktorluğun değil, hekimliğin kitabı; İbn Sina da bir hekim olarak insana bir bütün olarak bakıyor, onu tepeden tırnağa inceliyor. Tam da bu nedenle kitap, Avrupa’da, Anadolu’da ve İslâm coğrafyasındaki tıp okullarında öğrenim gören öğrencilere yüzyıllar boyunca okutuluyor. Kısacası Küçük Tıp Kanunu; bir bilim, felsefe ve kültür metni olarak geçmişten bugüne ve geleceğe sesleniyor.