Taşı toprağı sinema İstanbul

Roma, Bizans ve Osmanlı... Üç büyük imparatorluğun başkenti, yeni bir cumhuriyetin (Türkiye) de gözbebeği... Üzerinde onca uygarlığı barındırırken her birinin farklı kültürel ve fiziksel dokunuşlarıyla biçimlenmiş koca bir kent dokusu... Bazen yeni gelen eskiyi yıkmış, kendi biçimini dayatmış. Bazen sonraki, öncekinin mirasını elinden geldiğince korumuş, geçmişi şimdiki zamana taşımış. Deprem, yangın türü doğal afetlerin yanı sıra kimi mimari kararlar, yapılaşma, dönüşüm derken bazı simgelerini kaybetmiş, öte yandan da bazı yeni simgelerle yoluna devam etmiş.
Evet, İstanbul’u tarif etmeye çalışıyorum... Tarihsel bir organizma olarak farklı kültürel dokunuşları üzerinde taşıyan, doğanın kendisine bahşettiği güzelliği ‘modern zamanlar’da beton yığınlarıyla kaybeden, yeşili zamanla eksilen, grisi artan, yataydan dikeye yeni çehreler kazanan, kendine özgü siluetinde gelgitler yaşayan ama her şeye rağmen özünü, ruhunu, estetiğini, muhteşemliğini hâlâ ve hâlâ koruma becerisi gösteren kadim şehir...
Peki, halen çok çok uzak bir geçmişin izlerini, mimari mirasını şimdiki zamanın 20 milyonu aşkın sakiniyle ayakta tutan ya da tutmakta zorlanan bu koca kent dokusu, sinemamızda yerini ne kadar bulmuştur; silueti, yapıları, köprüleri, kuleleri, su kemerleri, hisarları, sokakları, evleri, yeşilleri, parkları, bahçeleri kadrajlara nasıl yansımıştır dersiniz? İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yayımlanan ‘Türk Sinemasında İstanbul’ adlı çalışma, işte bütün bu sorunun cevabını genişçe kaleme alınmış metinler eşliğinde veriyor. Sinema yazarı dostumuz Tunca Arslan’ın proje koordinatörlüğünü üstlendiği 472 sayfalık geniş hacimli kitapta 13 ayrı bölümle, o çok bilinen söylemiyle ‘Taşı toprağı altın’ şehrin, bir anlamda sinematografik atlası çıkarılmış. Lumiere Kardeşler’in Aralık 1895’teki ilk gösterimiyle insanlığın hayatında yer edinen bir sanatın ülkemizdeki ilk adımı kabul edilen Fuat Uzkınay’ın 14 Kasım 1914 tarihli filmi ‘Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı’ndan bu yana geçen sürede kuşkusuz çok sayıda yapımda bazen ana karakteri, bazen yardımcı rolleri üstlendi İstanbul. Tarihsel dokusu, kendine özgü mimari unsurları, sarayları, cumbalı evleri, ahşap yapıları, ‘Yedi Tepe’si, Boğaz’ı, sahilleri, vapurları, Saat Kulesi, Kapalıçarşı’sı, çeşmeleri, sarnıçları ve yukarıda da saydığımız birçok unsuru, yanı, parçası ve bileşenleriyle adeta doğal bir plato olarak hizmet etti yedinci sanata. Yani 100 yılı aşan bir tecrübe, birikim, bilgi, görgü, hatıra, iz var geride. ‘Türk Sinemasında İstanbul’ işte bütün bu hatıraların, bırakılan tortuların, yansımaların sayfalara dökülmüş bir ifadesi olmuş.
Kitaptaki bölümler şu başlıklardan oluşuyor: ‘Türk Sinemasının Vazgeçilmez Yâri İstanbul’, ‘Yeşilçam’da Silinen Ayak İzleri’, ‘Beyazperdede İstanbul’un Göç Öyküleri’, ‘Sinemamızda Tarihi Yarımada Temsilleri’, ‘Sinemamızda Emeğin İstanbul’u’, ‘Sinemada İstanbul’un Fantastik Dünyası’, ‘Beyazperdenin Deniz Kenti İstanbul’, ‘İstanbul’dan Beyazperdeye Yansıyan Renkler: Azınlıklar’, ‘İstanbul’un Ünlü Çekim Mekânları’, ‘İstanbul’a Sığınan ve Sığmayan Çocuklar’, ‘Sinemamızda Kadıköy’den Adalar’a Anadolu Yakası Ruhu’, ‘Sana Bazı Filmlerden Baktım Aziz İstanbul’ ve ‘İstanbul’da Yuvarlanan Futbol Topu’.
Bu bölümleri kaleme alan isimlerse şöyle: Tunca Arslan, Agâh Özgüç, Müjde Işıl, Barış Saydam, Aylin Sayın Gönenç, Kaya Özkaracalar, Pınar Titiz, Rıza Oylum, Olkan Özyurt, Burak Göral, Murat Erşahin ve naçizane bendeniz...
Yedi Tepeli şehrin beyazperdemizdeki yansımaları üzerine belki de en yoğun, en derin, en geniş kapsamlı yazılı eser niteliğindeki bu yapıt, kuşkusuz her sinemaseverin kitaplığında bulunması gereken bir çalışma. Okurken hem sinemamıza ilişkin kronolojik bir yolculuğa çıkacaksınız hem de kendi seyircilik serüveninizde izleri farklı büyüklüklerde olan yapımları, çok sayıda sinema yazarının süzgecinden geçmiş metinler eşliğinde bir kez daha hatırlayacak, yâd edeceksiniz...
Son olarak bu kitap, önsözünde de vurgulandığı gibi Orhan Veli’nin ölümsüz dizesiyle ‘Orta yeri sinema’ olan bir kente, gönülden bir vefa çabası aynı zamanda...

TÃœRK SÄ°NEMASINDA Ä°STANBUL Â

Kolektif (Hazırlayan: Tunca Arslan)
Kültür A.Ş., 2021
472 sayfa, 210 TL.