Tahakküm, her yerde tahakkümdür…

Meseleye popüler kültür tarihinin kronolojisi açısından bakıldığında ilk hamle elbette Jean de La Fontaine’den gelmişti. 1621-1695 yılları arasında yaşayan Fransız yazar, kaleme aldığı fabllarda hayvanlardan seçtiği karakterler vasıtasıyla kimi ahlaki değerleri, halleri, sebep ve sonuçları tartıştırıyordu. Meseleler o çok sevimli dostlarımız arasında geçse de gerçek adres tabii ki insanlıktı... La Fontaine’in masallarında siyasi ya da dönemin politik sistemlerine ilişkin göndermeler yoktu... Usul, adap, görgü, vicdan gibi değerlerde dolaşıyordu onun sunduğu dünya ve çizdiği çerçeve...
Meseleye popüler kültür tarihinin kronolojisi açısından bakıldığında ilk hamle elbette Jean de La Fontaine’den gelmişti. 1621-1695 yılları arasında yaşayan Fransız yazar, kaleme aldığı fabllarda hayvanlardan seçtiği karakterler vasıtasıyla kimi ahlaki değerleri, halleri, sebep ve sonuçları tartıştırıyordu. Meseleler o çok sevimli dostlarımız arasında geçse de gerçek adres tabii ki insanlıktı... La Fontaine’in masallarında siyasi ya da dönemin politik sistemlerine ilişkin göndermeler yoktu... Usul, adap, görgü, vicdan gibi değerlerde dolaşıyordu onun sunduğu dünya ve çizdiği çerçeve...
İş 1900’lere geldiğinde, kuşkusuz insanlığın geçirdiği onca evrenin, acı deneyimin, birikmiş öfkenin, uygarlığın ilerliyor gibi görünmesine rağmen aslında temel dertlerin pek değişmediği gerçeğinin de dayatmasıyla George Orwell bir kez daha hayvanlar âlemine uzanırken bu kez siyasi sistemlerin eleştirisine soyunuyordu. 

‘1984’ÜN ESKİZİ... 
Bir sömürge memurunun oğlu olarak 1903’te Hindistan’da doğan, Eton’da öğrenim gören, Burma’daki İmparatorluk Polis Teşkilatı’nda çalışmaya başlayan, daha sonra istifa edip yazar olmaya karar veren Orwell, ‘Hayvan Çiftliği’ni (Animal Farm) 1945’te kaleme almıştı. Kitap, bir çiftliğin ezilen hayvanlarının sahipleri Bay Jones’u devirip yönetimi ele geçirmelerini, ardından da kendileri açısından özgürlükçü ve eşitlikçi bir sisteme yol almalarını anlatıyordu. Ne var ki bu ‘ütopik’ proje, çok geçmeden vaat ettiklerinden vazgeçecek, hayvanların kurduğu sistem yine bazılarının elinde biçimlenecek, biri (ya da birileri) ‘hain’ ilan edilerek ‘öteki’leştirilecek, gidişatın bütün kötü yanları bu haine fatura edilecek, yönetimdekiler hiçbir emek göstermeden bolluk içinde yaşarken topluluğun diğer büyük çoğunluğunun payına sürekli çalışma ama kıt kanaat geçinme düşecekti. Yani düzen ‘distopya’ya dönüşecekti.
‘Hayvan Çiftliği’, Orwell’ın 1949’da yazacağı ‘1984’ün bir tür eskiziydi. Bu sonraki adımın ana karakterleri bizatihi insanlardı ve direkt olarak totaliter bir rejimi tasvir ediyordu. İki kitaptan özellikle ilkinin adresinin doğrudan o dönem Sovyetler Birliği’nin başında olan Josef Stalin ve uygulamaları olduğu yazılıp çizildi hep. Öykünün baskıcı domuz karakteri Napolyon, Stalin; onun hedef gösterdiği, hain ilan ettiği Kartopu ise Troçki’ydi mesela... Sonuçta ‘Hayvan Çiftliği’ni bu saptamalardan azade okumak pek mümkün değil elbet...

TABLO NİTELİĞİNDE TASVİRLER
Domingo Yayınları tarafından çıkarılan çizgi roman ise Orwell’ın yapıtında görsel açıdan yeni bir kapı aralıyor. Son derece yetkin bir çizer olan Odyr’in desenleriyle bezenmiş klasik, böylece karşımıza ‘grafik roman’ formatında geliyor. Daha önceleri ülkesinin öne çıkan günlük gazetelerinde kısa öyküleri ve çizimleri yayımlanan 1967 doğumlu Brezilyalı çizer, son derece sağlam, kendine özgü tarzı ve bazıları tablo niteliğindeki tasvirleriyle bu önemli yapıtı görselleştirmiş. Üzerindeki telif hakkı süresinin dolmasıyla birlikte bu yılın başından itibaren Orwell’ın kitapları, yayınevlerinin en gözde ürünleri. Bu açıdan Domingo’dan çıkan, çevirmenliğini Emre Gözgü’nün üstlendiği ‘Hayvan Çiftliği’, ‘grafik roman’ formatıyla farklı bir yerde duruyor.
Toparlarsak; literatüre “Bütün hayvanlar eşittir ama bazı hayvanlar diğerlerinden daha eşittir” deyişini armağan eden bu eserin nadide bir albüm olarak huzurlarımıza gelen versiyonunu, özellikle çizgi romanseverlere hararetle tavsiye ederim...

HAYVAN ÇİFTLİĞİ�

George Orwell
Resimleyen ve uyarlayan: Odyr
Çeviren: Emre Gözgü
Domingo Yayınevi, 2021
176 sayfa, 58 TL.