Tabloya tablo yerleştirmek!

Resim sanatında özellikle 15’inci yüzyıl ile başlayıp 20’nci yüzyılda zirve yapan ‘tabloya tablo yerleştirme’ konusunu inceliyor Andre Chastel, ‘Tablodaki Tablo’da. Sanatçının bu eylemini imgesel değerde görerek hem meselenin düşünsel hem de ressamın otoportresine açılan yönünün peşine takılıyor. Ona göre, ‘sanatçının kendisinin tasviri sanata eşlik etmesiyle’ anlam birden değişmektedir. Öyleyse diye sorar Chastel; “acaba bazı koşullarda, her sanatın bağrında, yapımının küçültülmüş bir maketini imal etmek ya da üretilmiş sürecin senaryosunu hazırlamak yönünde önüne geçilmez bir eğilim mi vardır?” Sanat ontolojisini yakından ilgilendiren bu soruyu, özellikle Rembrant, Vermeer ve Velazquez üzerinden çözmeye çalışır. Çünkü bu üç ressamın her biri büyük etki sahibidir.
‘Tablodaki tablo’ kavramı, ‘bizzat eserin küçültülmüş imgelerinin resme katılması’, bu yolla bir tür jenerik hüviyeti taşıması, sanatçının uzayını ve anlatımını genişletmesine imkân vermesidir. Böylece ‘resmedilen yapıtın asla yalnızca ve salt bir doğa parçası olmakla kalmaz, o zihnin istifade etmesi gereken bir marifete’ dönüşür. Dahası tablo içinde resmedilen tablonun ikili bir yankılaması vardır: imge olarak doğaya (biçime) gönderim yapar, bu imgenin imgesi olarak akla (ideaya) atıfta bulunur.
Bu teorik yaklaşımların anlaşılabilmesi için örnek tablolara yer verir kitapta Andre Chastel. Ben kitabı okurken ister istemez şöyle bir düşünceye kapıldım, sadece resim sanatında değil şiirde de benzer yansımalar yok mu? Nasıl ressam bir şekilde kendisini tabloya sokuyorsa, Divan Şiiri şairi de ‘taç beyitte’ kendisini, üstelik mahlas kullanarak devreye sokmuyor mu? Sanatın yayılımı bakımından zor bir bağdaştırım mı bu?
Öte yandan meselenin dünyevileşme, sanatın ilahiyattan “yerini atölyedeki ressama bırakması” gibi bir yönü de var. ‘Tablodaki Tablo’, bir resmetme yöntemi olsa bile “sanatçının bazı niyetlerini belirginleştirmesinin de vesilesidir”. Her hal ve şartta, sanatçının sureti resme eşlik etsin etmesin, ayna, açık pencere ve tablo vasıtasıyla ressam devrim üstüne devrim yapar. “Sanki tuvalin psikolojik anahtarını, yüce bir anlama meyleden” bu tutum, modern sanatla sonuçlanacaktır. Modern sanatın “doğadan ziyade onun şiirsel kırılımına bağlanıp içerim yoğunluğu ve imge zenginliğine” zemin hazırlayacaktır. Ayrıca sanatçının zihnindeki filozofun ‘fingo ergo sum’ (temsil ediyorum öyleyse varım) demesinin bütün bir ifadesidir sonuçta ‘tablodaki tablo’ meselesi.

TABLODAKİ TABLO�

Andre Chastel
Çeviren: Murat Erşen
Doğubatı Yayınları, 2018
102 sayfa, 15 TL.












GÖZ UCUYLA
Sürgün, İntihal ve İntihar/Edebiyatımızın Siyasetle İmtihanı, Selçuk Karakılıç, Ötüken Yayınları:
Necip Fazıl, Sait Faik, Mehmet Akif, Reşat Nuri gibi pek çok yazarın devlet ile yaşadıkları, belgelere yansımış akıldışı maceraları...

Kemik Tozu, Zeynep Delav, hep kitap
Özellikle kadına şiddet meselesi üzerinde yürüyen bir genç öykücünün kendisini var kılma çabası. ‘Kemik Tozu’, öyküsü, yazım yöntemi ve karakterleriyle de ilginç.