Suat kimdi?

“Suat karakteri, bugün bildiğimiz anlamıyla romana sonradan eklenmiştir. Tanpınar, tefrikada sadece Nuran’a mektup gönderen eski bir âşık sıfatıyla bıraktığı Suat’ı, kitapta hem yapıyı hem Mümtaz’ın macerasını değiştirecek kadar önemli bir işlevle geliştirerek yeniden kaleme almıştır.” Değerli Handan İnci, ‘Suat’ın Mektubu’nun (Dergâh Yayınları) girişinde, ‘Gönderilmeyen Mektup’ta böyle belirtiyor. ‘Gönderilmeyen Mektup’, Tanpınar’ın hem ‘Huzur’una hem Suat’ın mektubuna yeni yorumlar getiren önemli bir yazı.
Hemen eklemeliyim: Handan İnci’nin son yıllardaki Tanpınar emeğine çok şey borçluyuz. Önce, o ünlü ‘Antalyalı Gençkıza Mektup’un gerçek öyküsünü İnci’nin arşiv çalışmasından öğrendik. Şimdiyse, bir söylence gibi sık sık anılan, ama yazılıp yazılmadığı pek de bilinemeyen mektup, ‘Huzur’ romancısının Suat’ın söylemiyle yazdığı bu irkiltici metin bizimle; yine arşivlerden yola çıkılarak.
Öz edebiyata bağlı, Tanpınar çapındaki bir şair-yazarı gerçekten özümseyebilecek okurlar için her iki mektup da yepyeni ufuklar açıyor. Bununla birlikte, günümüzün hayhuyunda ‘Suat’ın Mektubu’ hak ettiği ilgiyi devşirir mi, kestiremiyorum.
‘Sona Ermek’i yazarken Suat için bu yeni metinden haberim olmuştu. Handan İnci söz açmıştı bana; fakat henüz aramalar-taramalar aşaması, mektup -eksik, yarım kalmış olsa bile- yayımlanacak mı, bellisiz. Öte yandan Tanpınar’ın Suat için düşündükleri, geçip gidemediğim sorulara yüklenmiş; ‘Sona Ermek’e handiyse zorunlulukla yansımıştı.
‘Huzur’u galiba yedi-sekiz kez okudum. İlk okuyuşumdan başlayarak, Suat benim için bilmeceydi. Suat için, Suat-Mümtaz ilişkisi için değişik yorumlar, açımlayışlar dile getirilmiştir. Suat yine de gizlerini korumuştur. Ben de, uzun süre, ‘Suat kimdi?’ diye sormaktan uzak duramadım.
Gerçi git git, Suat’ın Mümtaz’la özdeşliğini, daha doğrusu, Mümtaz’ın ikinci benliği olduğunu kendi kendime ileri sürdüm. Git git buna inandım da. Mümtaz aracılığıyla siyasi düşüncelerini söze döken Tanpınar, Mümtaz’dan çok ayrı Suat’la da sanki bu siyasi düşüncelerin karşıtlığını yokluyor ve bileşimi okura bırakıyor... Öyle miydi?
Suat kimdi? Mektubu okuduktan sonra da Suat-Mümtaz özdeşliğinden vazgeçemedim: “Zavallı Mümtaz, ne kadar bedbahttın o gün! Yüzün sapsarıydı ve gözlerinde ağlamak ihtiyacı vardı. Beni bittabi görmedin. Ben holde sen odada bir evde yarım saat baş başa geçirdik. Seni bir türlü bırakıp gidemiyordum. O gün senin ıstırabına şahit oldum.” Böylesi bir sahne, Mümtaz’ın kendi evindeki bir başkasından, Suat’tan habersizliği olası mı? Simgesel anlamda yaklaşmazsak, bence olasız.
Ayrıca şu satırlar: “Düşüncelerimiz hayatımıza o kadar sıkı bağlı ki... Tezat içinde yaşayan tezatlarla düşünür. Evet o gün akşama kadar senin divanın bir köşesinde tam onun (Nuran, Sİ) ayaklarını uzattığı yerde oturdum ve Allah’ı aradım. Ona ne kadar muhtacım!.. Beni buraya hayatımın tezadı getirmişti.”
‘Huzur’da Mümtaz’ın da Suat gibi intihar ettiğini ileri süren eleştirmenlerimiz var. Hatta, bu çifte intiharın hem melodramikliğini, hem Dostoyevski’den handiyse yürütüldüğünü ileri sürenler... Bana çok kavrayışsızca geliyor. Dahası, eleştiri adına, bilgiççe bir kendini bilmezlik...
‘Huzur’u hiçbir okuyuşumda Mümtaz’ın intihar ettiği aklıma gelmedi. Zaten Tanpınar kendisi de Mümtaz’a geri döneceğinden söz açar: Mümtaz yaşamaktadır, yeni bir romanda karşımıza yine çıkacaktır.
Varsa, yazınsal sezişime güvenilebilirse, bence Suat da canına kıymamıştır. Suat’ın intiharı, kendisi de zaten Suat olan Mümtaz’ın iç dünyasındaki saplantı, intihar takıntısı, bunun ikide birde iç sesle dışavurumudur. ‘Suat’ın Mektubu’ belki de böyle okunmalı: “Ben ne hayatı seviyor ne de kendim için hiçbir selamet yolu tanıyordum. Onun düşmanıydım. Onu ıstırabın kaynağı addediyordum.”
Hayatı ıstırabın kaynağı sayan yalnızca Suat mı? Tanpınar’ın kişisel güncesini okuyanlar bu soruyu kolayca yanıtlayacaklar...