Söz söz içinde

Google’da “dil sürçmesi” tamlamasını arattığınızda, arama motorunun ikinci seçenek olarak sizi “dil sürçmesi Freud”a yönlendirmesi -nerdeyse söz konusu klişeyi haklı çıkarırcasına- bir tesadüften fazlasına işaret ediyor. Konuşma sırasında yapılan her hatayı bilinçdışıyla açıklayan meşhur önermenin bu yaygınlıkta kabulü, aslında dile yaklaşımın niteliğini de yansıtan bir sonuç: Dil, düşüncelerimizi yansıttığımız bir araçtan, sözcükler ise kendi içlerinde kapalı anlamlara işaret eden göstergelerden ibaret görülüyor.
Yeni projesi “Kazı ve Yüzey”in sergi ayağı SALT Galata’da devam eden Deniz Gül de çalışmalarında, popüler algıda böyle keskin karşıtlıklar atfedilen dile odaklanmakta. Sessel çağrışımlar ve kısaltmalar, sanatçının önceki sergilerinden “B.İ.M.A.B.K.R.” ve “Beş Kişilik Buffet”ye (5KB) adını veren yerleştirmelerinin de itici gücüydü. Sanatçı, SALT’ın “Ardışık” programının ikinci sergisi “Kazı ve Yüzey”de, dili yontulacak ya da oyulacak birer malzemeymiş gibi ele aldığı çalışmalarına devam ediyor. Ancak sözcüklerin “aldatıcılığına” teslim olmadan bir ayırıma dikkat çekmekte fayda var. Bu yontma süreci, yukarıda sözü geçen önermenin akla getireceği şekilde gizli olanı bulmaya yönelik bir çaba içermiyor. Gül’ün projeleri açık/gizli gibi karşıtlıkların ötesinde dilin o anlamları nasıl içerdiğine ve ürettiğine bakıyor. Örneğin “Beyaz İlmekli Manyel, Albay Bicol, Kornatlı Raziye” sözcüklerinin kısaltması “B.İ.M.A.B.K.R.”, yakın tarih ve cinsiyet normları gibi alanlar üzerinden toplumun bilinçdışına bakan bir çalışmaydı. Ancak bilinçdışı, bu projede kelimelerin arkasına saklanmıyor, tam da dilin ortasında ya da başka bir deyişle “yüzeyde” konumlanıyordu.

SALT Galata’da, “Kazı ve Yüzey”in yayıldığı üç katta, dilde içerik ve yansıması arasında olduğu varsayılan doğrudan ilişkinin farklı yollardan geçersiz kılınmasına şahit oluyoruz. SALT Araştırma mekânında imla kılavuzu sayfalarındaki sözcüklerin üzerine el yazısıyla işlenmiş sessel çağrışımlar (Kılavuz); alfabetik düzenin bu sözcükleri anlamlarından soyutlamaya yetmeyeceğini gösteriyor. İmla kılavuzunun tashihini yaparak onu işlevsizleştiren çalışma, anlamın nerede oluştuğu sorusunu akla getiriyor. Mekânın ekranlarında çok yönlü çağrışımlarla bir araya getirilen ve SALT ekranlarından paylaşılan sözcük kümeleri de (Tavlama) bu soruyu yineliyor.

Sergi mekânıyla sınırlı kalmayıp çevrimiçi ortama da uzanan projenin en kapsamlı ayağı da bu alanda gerçekleşiyor. Gül’ün 2020’de yürütücülüğünü yaptığı atölye çalışmalarının sonuçlarına yer veren web sitesi www.ceviri.info, anlamın nerede oluştuğu sorusunu hayati bir noktaya, çeviri bağlamına taşıyor. Feminist, kuir düşünüş, yeni materyalizmin de dahil olduğu konulara dair yazıların küratör, sanatçı ve akademisyenlerce yapılmış çevirilerini paylaşan site, çevrilemez olanın dile getireceği açılımın peşine düşüyor.

Deniz Gül'ün ‘Kazı ve Yüzey’ başlıklı sergisi 27 Haziran'a kadar SALT Galata'da.