Sinemamızın ‘sınıfsal’ dertleri

14 Mart 1883’te aramızdan ayrılan Karl Marx, aradan geçen onca zamana karşın geride bıraktığı fikirleriyle gündelik hayatımızın içindeki varlığını sürdürüyor. Çünkü onun ileri sürdüğü tezler, en basitinden tarif edersek her şeyin ‘sınıfsal’ olduğuna dair tespitler üzerine kuruluydu. Tarih sahnesine baktığımızda nice imparatorluklar, devletler yıkılıp, yok olup gitti ama ezenle ezilenin, sömürenle sömürülenin mücadelesi sürdü, sürüyor.
Sinema icadından bu yana birçok meseleye el attı, seyircisini bazen başka dünyalara, bazen başka zaman dilimlerine taşıdı, adeta gündelik hayatın hayhuyundan, rutininden uzaklaştırdı, deşarj olmasını sağladı ama kimi zaman da gerçeklere, acımasız yaşam koşullarına, yoksullara, sınıfsal meselelere de uğramayı, dikkat çekmeyi ihmal etmedi.
Peki ya sinemamız? Bu topraklarda yetişen yönetmenler, senaristler, yapımcılar bu gerçekliğin kıyısına ulaştılar mı, ulaşmayı hedeflediler mi? Coğrafyamızın yedinci sanat temsilcileri elbette bu duraklara uğradı. Ama genel olarak Yeşilçam’a bakıldığında sahaya aşkı sürse ve anlattığı hikâyeleri ‘zengin kız-fakir oğlan’ ya da ‘fakir kız-zengin oğlan’ denklemleri içinde sunup ‘sınıfsal’ vurgularını bu perspektif içinde perdeye yansıtsa da asıl olarak her daim ‘uzlaşmacı’ bir ideolojiye göz kırptı...Bu tavrın öyküdeki karşılığı ‘gönüller bir olsun’du. Çünkü Yeşilçam’a göre ortada bir aşk varsa, başta sınıf farklılığı olmak üzere her türlü engel aşılırdı. Zaten anlatılan öykünün varacağı nihai nokta ‘mutlu son’dur ve onlar ermişse muradına daha sonraki aşamaların önemi yoktur.

Ama ortada başlangıcı 1914 olan upuzun bir süreç var ve kuşkusuz yaratılan mirasın içinde toplumsal meselelere değinen ve sınıfsal dertlere kamera uzatmış yönetmenlerin filmleri olduğu da bir gerçektir... ‘Otobüs Yolcuları’ndan ‘Karanlıkta Uyananlar’a, ‘Umut’tan ‘Maden’e birçok yapım, bu kompartımanın üyeleridir...Sinema yazarı arkadaşımız Janet Barış, ‘Yeni Türkiye Sinemasında Sınıfsal Görünümler’ adlı kitabıyla adını zikrettiğim öncü yapımlardan bayrağı devralan ve şimdiki zamanın sınıfsal sularında gezinen filmleri irdelemiş... Janet’in kitabı dahilinde, analizleri okurla paylaşılan bu çalışmalar, gişe kaygısıyla çekilmiş onca yapıtın arasında, salon bulma şansına erişen ve sırf bu yanlarıyla bile piyasanın genelgeçer kurallarına bir tür başkaldıran, direnen ve çoğu mali ve teknik olarak binbir güçlükle çekilmiş cesur çabaların da toplamı aynı zamanda.

‘Yeni Türkiye Sinemasında Sınıfsal Görünümler’ beş bölümden oluşuyor. İlk hamlenin başlığı ‘Tozun Karanlığında Yoksul Sınıfın Çıkmazı’ ve bu kısımda bahsi geçen yapımlar ‘Toz Bezi’, ‘Babamın Kanatları’, ‘Zerre’, ‘Nefesim Kesilene Kadar’, ‘Kor’ ve ‘Saf’... İkinci bölüm ‘İkircikli Orta/Üst Sınıf Halleri’ başlığıyla sunulmuş ve bu cephede yer alan yapıtlar şöyle: ‘Çoğunluk’, ‘Rüzgârda Salınan Nilüfer’, ‘Kusursuzlar’, ‘Köksüz’ ve ‘Albüm’. ‘Beyaz Yakalı Şehirde Kayıp’ üçüncü bölümün başlığı ve burada da ‘Son Çıkış, ‘Bağlılık-Aslı’ ve ‘Küçük Şeyler’ adlı filmlerin analizleri bulunuyor. Dördüncü bölümün başlığı ‘Burjuvazinin Kendisiyle İmtihanı’ ve bu başlığın üzerinde gezindiği çalışmalar ‘Kış Uykusu’, ‘Hayatboyu’ ve ‘Tereddüt’. Beşinci ve son bölümün başlığı ‘Sinemada Sınıf Temsilleri: Röportajlarla Düşünceler, Eğilimler’.
Aynı zamanda Altınbaş Üniversitesi Sinema-Televizyon Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışan sevgili Janet, ‘Yeni Türkiye Sinemasında Sınıfsal Görünümler’le hem masaya yatırdığı filmler üzerine dolu dolu metinlere imza atmış oluyor hem de sinemamız adına belli bir dönemin tanıklığına soyunarak kaynak bir yapıtı sinemaseverlere sunuyor. Dolayısıyla ‘Doruk Yayınları’ çatısı altında çıkan bu titiz çabayı özellikle sinemaya gerçekçi çizgilerle yaklaşan ve bu coğrafyanın güncel ve sınıfsal sorunlarını perdeye taşıyan adımlardan hoşlanan ‘izleyici-okur’ için tavsiye ederim.

YENİ TÜRKİYE SİNEMASINDA
SINIFSAL GÖRÜNÜMLER
Janet Barış
Doruk Yayınları, 2021
176 sayfa, 50 TL.