Şiirin temel meseleleri

Bir kitabın hem yazarı hem de çevirmeni şair olunca sorular daha bir önem kazanır? Güven Turan’ın engin şiir bilgisi ve birikimiyle çevrilen ‘Şiir Neden Önemlidir?’ sadece sorulardan ibaret değil elbette. Bir düşünme önerisi aynı zamanda. Bir bilgi açıklaması. “Şairler ‘gizli köşe bucağa göz atar ve sesi olmayanlar adına konuşurlar. Gözleri ve kulakları açık, şehirlerde ve ormanlarda dolaşır, buralarda edindikleri deneyimler hakkında şaşırtıcı bir içtenlik ve incelikle rapor verirler’ diyerek şiirin hemen yanına şairi koyan Jay Parini de, inançla yeniler; ‘şiir çok şey yapar’.” Eğer öyleyse, şiir çok şey yapmaya muktedir bir sanatsa bunu nasıl ve hangi vasıflarıyla yerine getirdiğini ayrıştırmak gerekir. Salt bir poetika kitabı değil ‘Şiir Neden Önemlidir?’ fakat şiir üzerine deneme ve incelemeye de indirgenemez. Dikkatli okur sayfalar arasında körpe, bakir, köklü poetik uçları kendiliğinden bulur.

‘Şiiri Savunmak’, ‘Dil’, ‘Kişisel Ses’, ‘Metaforun Yöntemi’, ‘Gelenek ve Özgünlük’, ‘Şiirin Politikaları’, ‘Doğal Bir Dünya’, ‘Four Quartets’a Dair Bir Deneme’ ve ‘Sonuç’ bölümleri boyunca yazar, şiirin her zaman çetrefilliğini korumuş temel meseleleri hakkında görüşlerini sunar. Elbette, başlangıç noktası seçmek bakımından Platon’a eğilir ilkin. Ona göre Platon’un ‘felsefeyle şiir arasında çok eski bir kavga vardır dediğinden bu yana şairler savunmasız bir konumdadır’. Öyle midir gerçekten? Platon, felsefi düşünce ile devleti ve iktidarı birleştiriyorsa ve şiir öz bağımsızlığını bu kopuştan alıyorsa (ve hâlâ almalıysa) öyle midir? Jay Parini, bir yandan Batı şiirinin poetik tarihini de gözden geçirir kitap boyunca. Antik Yunan’dan modern çağa değin şiirdeki poetik yaklaşımlar örneklerle irdelenir. Bu yönden eğitici bir kitap ‘Şiir Neden Önemlidir?’. Şairler sonuçta ‘onaylanmamış dünyanın yasa koyucuları’ olmayı başarabilmişlerse, bu onların dil ile yaşadıkları kopmaz bağ sebebiyledir.

“Dil önemlidir, şiir dili ise son derece önemlidir” cümlesiyle sözü açar J. Parini. Her ne kadar ‘şiirsel dilin gerçek doğası ve onun genel olarak dille ilişkisi de bitmek bilmeyen bir tartışmanın konusu’ olsa bile sonuçta hem düşünce hem de şiir dili canlılığını bu tartışmalara borçludur. İnsanın ırasında hep bir ilkliğe bağlı saflık iştiyakı olmalı ki ‘şairler inatla sözcükleri ilk anlamlarına döndürmeye davransınlar’. Ki böylece ‘şair bizim yaşam duygumuzu canlandırdığı gibi dil duygumuzu da canlandırsın’. Kişisel sesi, yani her şairin kendi sesini bulmasını çok önemser Parini. Modern çağda ‘girişimci kültürlerde mülkiyet önemsendikçe’ kişisel ses daha da anlam kazanır. “İnsan bu yolla kendisini ifade etmenin ötesine taşınır.” Bu noktada persona kavramına son derece özgün yorumlar getirir yazar. Metafor ve onun belli bir yöntemle açığa çıkarılışı, her zaman tuzaklarla dolu gelenek meselesi şiirde form ve özgürlük kavramı ince ince tartışılır kitap boyunca. “Formsuz şiir diye bir şey yoktur” Parini’ye göre. Zaten şiir, tanımı gereği formdur ayrıca.
Dünyanın gerildiği bir süreçte ‘şiir ve politika’ meselesi de ayrıca öne çıkmaktadır. ‘Şairleri çözüm öneren’ değil ‘bir anlayış derinliği ve görüşlerine uygun bir dil sunan’ varlıklar olarak niteler Parini. Tabiatla kurulan doğal ilişki, şairi ‘dünyayla ilgili en kadim değerlere sahip’ bir konuma yerleştirirken din ile ilişkisi neredeyse şiiri ‘bir tür kutsal metin’ derecesine yükseltir. ‘Şiir Neden Önemlidir?’ pek çok kişinin şiir konuştuğu bir dönemeçte her cümlesi dopdolu bir bütünlüklü kitap.

ŞİİR NEDEN ÖNEMLİDİR?
Jay Parini
Çeviren: Güven Turan
Yapı Kredi Yayınları, 2022
184 sayfa.