Sen anlat, biz dinleyelim İstanbul

Zaman zaman içinde, masallar hep bu süreçte yaşanır. Ama İstanbul tüm zamanların ötesinde... Masallar gerçek olur bu şehirde, belki de gerçekler birer masal kahramanıdır aslında. Yolu bu şehirden geçenler dünden bugünlere izler bırakır. O izler büyür büyür şehrin ruhunu renklendirir. Zaman içinde kaybolsa da zaman dursa ya da tüm gücüyle aksa da İstanbul tüm kahramanlarıyla hep dimdik ayakta kalır ve dünden bugüne doyumsuz masallar anlatır. Bu masalların en lezzetli anlatıcısı da hiç şüphesiz yakın tarihin arkeoloğu Gökhan Akçura’dır. Unutulan, gizlenen, utanıp saklanan tüm o masalları, hikâyeleri ne yapıp edip bulur, bugünlere aktarır. Bu kez ‘Zaman Ötesi İstanbul’ adlı kitabıyla okurla buluşuyor Akçura.
Başrolde yolu İstanbul’dan geçmiş kahramanların olduğu kitapta Akçura okuru şaşırtmaya devam ederken bir zaman tüneli yaratıp dün ile bugün arasında eğlenceli bir yolculuk hazırlıyor. İlk durak Afrodit. Hayır, Banu Alkan değil, bir kitap kahramanı olarak Afrodit. Neler geliyor neler o kitap kahramanının başına. Yargılanıyor, müstehcen bulunuyor, eleştiriliyor... Neden bu kadar önemli bu hikâye diye merak ederseniz, mesajı şu satırlarda saklı: “Selami İzzet Sedes’in o günlerde yazdığı bir yazıda belirttiği gibi ‘Yirminci yüzyıl uygarlığında Afrodit gibi bir esere müstehcen damgası vurmanın doğru olmayacağını iddia edelim, fakat kendi ülkesinde tartılıp darası alındıktan sonra değeri belirlenmiş şaheser payesi vermeyelim. Bu ‘Afrodit’i yükseltmez ama bize pek kırık bir not verdirir’...”

BOBSTIL KALMA, ELEŞTİRİ ALMA!
Hadi Afrodit’i geçtik, bobstil nedir biliyor musunuz? Fransızlar der ki “Modayı deliler yapar, akıllılar uyar”. Bu söz günümüzde modaya uyup birbirine benzeyen herkese mesaj olsun, biz bobstil’e dönelim. Bu da 40’ların modası. Amerika’dan ithal bu moda Türkiye’de hemen yerini bulsa da bazılarını çok kızdırmış. Mesela Refik Halit Karay. Karay tanıdıkları arasında bir anket yapar ve son sözü söyler: “Gömleklerini dışarıda bırakanların modası deliden ziyade ahmak, küstah ve zevksiz olduklarından dolayı tutmayacaktır sanıyorum.” Peki koca koca yazarlar, şairler ne kızar bu modaya? Çünkü aslında bu modayla yeni bir kültür dayatması vardır şehirde. Aşırılıkların savunulduğu, özentinin ön planda olduğu snop kelimesinin içini dolduran bir tarz, ötesi felsefe. Sonra da bobstil bir eleştiri sözcüğü haline gelir. Nurullah Ataç der ki: “Hoşlarına gitmeyen yahut anlayamadıkları bir yenilik oldu mu, hemen ‘bobstil’ diyorlar.” Orhan Veli’nin içinde ‘bobstil’ geçen şiiri bile var. İyisi mi siz modalara kanmayın, bobstil duruma düşmeyin!

İLK LUNAPARK, CIBILGIZ, KILLING...
Kitaptaki diğer kahramanlara da birer selam çakmadan gitmek olmaz elbette. Killing’in İstanbul’da yaptıkları, King Kong’un Boğaz Köprüsü macerası, yolunun şaşıran Amerikan kovboyları, cüce Simon, Türk Tarzanı sırayla arzı endam edip popüler kültüre bıraktıkları izleri gösteriyor utangaç bir şekilde. Sonra yolunuz Lunapark’a düşüyor. Biliyor musunuz, ilk lunapark 11 Ağustos 1931 yılında İstanbul’da açılmış. Neredeyse herkesin iz bırakmak istediği Taksim Meydanı’na o yıllarda bir girişimci kocaman bir lunapark yapmak istemiş ama nasip olmamış. Benim hatırladığım en güzel lunapark Küçük Çiftlik’ti. Okul çıkışı bile giderdik. Artık o da yok. Ama neyse ki Akçura’nın kitabında hikâyesi var.
Asıl ilginç olan, bir zamanlar şu Amerikan filmlerinden gördüğümüz paten pistlerinden birinin (Skating Palace) Beyoğlu’nda da olduğu. Peki ya şaşaalı bir sünnet düğününe en son ne zaman gittiniz? Ya da gramofonun çatallı sesinden Müzeyyen Abla dinlemeyeli ne kadar oldu? Tamam, plakların zaman yolculuğu da var kitapta. Bir de siz deyin striptiz, Akçura desin ‘cıbılgız’, bu kavramın tahlil edildiği bölüm var ki, kitabın en ilginç duraklarından... Halley kuyrukluyıldızının aydınlattığı masallarla dolu bir yolculuğa hazırsanız haydi, ‘Zaman Ötesi İstanbul’ sizi bekliyor.

ZAMAN ÖTESİ İSTANBUL -
ŞEHRİN ÖNCESİ, ŞİMDİSİ, SONRASI
Gökhan Akçura
Oğlak Yayınları, 2022
248 sayfa.