‘Sayıların babası’nın ilham ve ibret verici hayatı

“Bir dik üçgende iki dik kenarın karelerinin toplamı hipotenüsün karesine eşittir.” Ömründe bir kez olsun geometri dersi görmüş herkesin aklına kazınmış ünlü Pisagor Teoremi. Üstelik ilk kez kendisi tarafından keşfedilmemiş olmasına rağmen onun adıyla anılıyor. Oysa ‘sayıların babası’nın hayatı bu teoremin ötesinde ama bir yanıyla da onun etrafında yoğunlaşan, efsanelere konu inanılmaz maceralar, gizemler ve mücadelelerle dolu. Öyle ki, Tanrı Apollon’un soyundan geldiğine inanan filozofun ölümünden sonra ortaya atılan rivayetler onu yarıtanrıya dönüştürmüş zamanla.
Bilgiye âşık Pisagor geometriden müziğe, astronomiden coğrafyaya, tabiattan ahlaka, beslenmeden politikaya aklınıza gelebilecek hemen her şeyle ilgilenen ve tüm bunların doğal sayılar yoluyla anlaşılabileceğini vaaz eden bir filozoftu. Ona ve takipçilerine göre sayılar nihai gerçeklerdi, kimi sayılar yaşamın ilkesi kimileri erdemin temsilcisiydi. Kısacası tüm evren rasyonel sayılardan yapılmıştı. Ta ki o lanet sayı keşfedilene kadar!
Luca Novelli’nin ünlü filozofun hayatını kurgu ve mizahla renklendirerek anlattığı ‘Pisagor ve Şu Lanet Sayı’, bizleri bilgiyi sevmeye davet ederken inançlarını tanrılaştırmanın ibret verici sonuçlarıyla da yüzleştiriyor.
Pisagor’un MÖ 575’te bir Yunan adası olan Sisam’da başlayan hayatına bilginin peşinde koştuğu yolculuklar ve sürgünler damga vuruyor. Anadolu, Mısır, Babil ve İtalya’ya yaptığı yolculuklara eşlik ederken sadece matematiğin büyüleyici labirentlerinde gezinmiyor, aynı zamanda dönemin toplumsal yaşamına, inanç sistemlerine ve devletler arası ilişkilere de tanık oluyoruz.
Uzun yıllar sonra ülkesine dönüşünde tiranlık karşıtı görüşleriyle göze batan Pisagor son olarak İtalya’ya kırıyor dümeni ve hayatının son dönemini burada geçiriyor. Sisam’da kurduğu okulu burada geliştirip kurumsallaştırıyor. Pisagor Okulu, örneğin kadınların öğretmen ve öğrenci olarak kabul edilmesi gibi çağının çok ötesinde uygulamalara imza atmasıyla övülürken zamanla cemaat benzeri bir yapıya bürünmesiyle eleştiriliyor. İşte o ‘lanet sayı’ bu yapı içinde çıkıyor ortaya.
Öğrencisi Hippasos’un ünlü teoremden yola çıkarak keşfettiği o sayı Pisagor’un tüm hayatını altüst ediyor. Çünkü o bir irrasyonel, yani virgülden sonra asla sonlanmayan bir sayı. Hippasos bir keşif yapmakla kalmıyor anlayacağınız, Pisagor’un tüm hayatını adadığı öğretilerini de sarsıyor. Her şeyde sayıların ve sayılarda her şeyin var olduğuna inanan Pisagorcular için sayıların mükemmelliğine darbe indiren ve kabullenmesi imkânsız bu keşif sonun başlangıcı oluyor. Hippasos’un başına gelenler ve ardından yaşananlar ne kadar büyük bir bilgin ya da onun öğrencileri olursanız olun inandıklarınıza körü körüne bağlanmanın bilimin ruhuna ne kadar aykırı olduğunu koyuyor ortaya.
Efsaneye göre her 216 yılda bir Pisagor yeniden doğuyor. Kim bilir, belki bunlardan birinde yine bir matematikçi olur ve o lanet sayıyla barışarak Hippasos’un hakkını teslim eder.

PİSAGOR VE ŞU LANET SAYI�

Luca Novelli
Çeviren: Nükhet Amonoel
Can Çocuk, 2021
130 sayfa, 19.5 TL.