Savaşın çıldırma hali: Kırmızı Kahkaha

1904’ün şubat ayında başlayıp, 1905’in eylül ayına kadar süren Rus-Japon Savaşı’nda 300 bin kişilik Çar ordusu ölü, yaralı ve tutsak olarak 120 bin askerini yitirdi. Emperyalist devletlerin Pasifik’te egemenlik kurmak ve Çin’i bölüşmek için giriştiği mücadelenin bir tarafı olan Çar, savaşı ülkesinde hızlanan devrimci hareketleri boğmak için de kullandı. Savaştaki yenilgi, ağır kayıplar ile birlikte halkın hoşnutsuzluğu, Çar 2. Nikolay’a karşı tepkiyi daha da artırdı. Çar’ın kararları sonunu hazırlayadursun, Gorki’nin “Edebiyatını gerçekle besle” dediği Leonid Andreyev savaşın insan psikolojisi üzerindeki etkilerini ‘Kızıl Kahkaha’ ismini verdiği novellasında kaleme alıyordu. Andreyev’in 1905’te yayımladığı kitap, savaşın insanlar üzerindeki varoluşsal etkilerini en çıplak şekilde ortaya koyan metinlerden biri olarak dünya edebiyatında yerini aldı.
O yıllarda daha çok oyun yazarı olarak tanınan Andreyev’in ‘Kızıl Kahkaha’sı okuyucuya diğer eserlerindeki huzursuzluk ve karanlık havayı sunar. Yazar eserinde Rus-Japon Savaşı’ndaki mağlubiyetin ardından Rus askerlerinin kan ve sefalet içindeki geri çekilişiyle birlikte bu aşağılayıcı yenilgiden kaynaklanan bir tür kıyameti anlatır. Andreyev savaşın tasvirini yapmak yerine insan ruhuna bıraktığı karanlığı, yıkımı ve sonuçlarını irdeler. Andreyev’e göre savaş meydanlarda kalmaz.Rusya’nın kentlerinden en ücra köşelerdeki mujik evlerine, toplumun en küçük yapısı aileden en geniş sosyal ilişkilere kadar girer savaş. ‘Kızıl Kahkaha’, şiddet, savaş, delilik, çıldırma hali, hayaletler ve hatta ölülerin tam anlamıyla geri dönüşü temalarını sunuyor. Yazar okuyucusunu, zaman zaman tarif edilemez derecede korkunç olan ‘Kızıl Kahkahâ ile tanıştırıyor. “Karşımdaki soluk yüzün yerini ise şimdi kısa, küt ve kırmızı bir şey almıştı ve bu şeyden kan kötü resmedilmiş tabelalardaki mantarı yeni çıkarılmış şişelerden aktığı gibi akıyordu. Ve bu kısa, kırmızı ve akışkan şeyin içinde bir çeşit gülümseme devam ediyordu, dişsiz bir kahkaha: kızıl kahkaha.”

ÖLÜLERDEN ÖLÜLERE MEKTUP

Yazar iki bölüme ayırdığı kitabında savaşın verdiği korku, delilik ve vahşet halini bir subayın bölük pörçük günlüğü ve subayın savaşa katılmamış kardeşinin yazdıklarıyla veriyor. Rus askerlerin geri çekildiği sırada, yine Rus ordusunun başka bir kolu tarafından yapılan anlamsız bir saldırıda sıkılan mermilerle ağır yaralanan ve ayaklarını kaybeden subay, evine gönderiliyor. Her yeri titreyen, ruhu parçalanmış bacaksız bir sakat olarak deliliği andıran yaratıcılık sarhoşluğu içinde korkunç ve acınası haldeki subay, çılgınca yazmaya başlıyor. Kitabın ikinci bölümünde ise subayın kardeşinin anlatımları yer alırken, okuyucu onun kuru bir divitle iki ay boyunca yazdığını ve geriye bomboş sayfalar bıraktığını öğreniyor. Subayın kardeşi savaş meydanlarından uzak kalmışsa da ağabeyinin ölümü karşısındaki duyarsızlığının ardından o da akıl sağlığını yitiriyor. Evinin odalarında savaşın izlerini, ağabeyinin hayaletini ve kanı gören kardeş de çıldırıyor.
Andreyev’in Rusya’sında oğlunun savaşta öldüğünü öğrenen bir anneye bir ay boyunca oğlundan mektup geliyor. Ölülerden ölülere bile mektup geliyor. Andreyev’in muhteşem üslubundaki akıcılık, okuyucusunu deliliğin ve çıldırma halinin girdapları arasında dolaştırıyor. Savaşla birlikte insanlıktan çıktıkları anda deliliğe sığınan kişilerin trajik hikâyesini okuduktan sonra bir daha savaş görmek istemeyeceksiniz.

 

KIZIL KAHKAHA                  �

Bulunmuş Bİr
El yazmasından Parçalar
Leonid Andreyev
İş Kültür, 2019
80 sayfa, 9 TL.