Sanatta ve hayatta beklentiyi aşmak...

Ressam ve akademisyen Halil Akdeniz, bugüne kadar hakkında yazılan değerlendirme ve kitap boyutundaki belgeler ile ait olduğu kuşağın sayılı isimleri arasında yer alır. Henüz raflara çıkan ‘Otobiyografik Yaşamı ve Sanatı’ başlıklı kitabı ise bir anlamda söz konusu belgelere son noktayı koyuyor.
Yaşamı boyunca sanatın yanı sıra çok sayıda idari görev alan Akdeniz, bu kitapla hayat öyküsünden ziyade gerçek kimliğini paylaşıyor bizimle. Nitekim dikkatli bir okurun gözünden kaçmıyor: Üstlendiği her görevi layıkıyla yerine getirmeye çalışan vazifeşinas bir Cumhuriyet aydını ile karşı karşıyayız; uyumlu ama sıra inandığı doğrulara geldiğinde alabildiğine direşken biri. Bu bağlamda, esasen son derece hassas ve duyarlı bir sanatçı olmasına karşın bunu sanatsal malzeme ile ifade etmeye kalkıştığında ölçü’yü ölçüt’e tercih ettiğini görmek bizi şaşırtmaz.
Hiç kuşkusuz, sonuçlarına katlanmayı baştan göze almış birinin tercihidir bu; çetin ve yıpratıcı bir yeğleme. Buna göre resmin ilgi alanına sadece hesaplanabilir olanın girmesi, izleyici ile kurulacak ilişkide bir tür ölümcül perendeye dönüşmüştür Akdeniz’de. Daha da önemlisi, bu sanatsal ilkenin gündelik hayattaki sıradan ilişkilere de sirayet etmiş olmasıdır; içten, ama ölçülü mesafe her daim gündemdeki yerini korur burada.

Öte yandan, resmetme sürecinde fırça kadar cetvel, gönye, iletki vb. araçların devreye girmiş olması, giderek atölye ile işlik arasındaki sınır çizgisinin silinmeye yüz tutması nedeniyle, ressamı da emekçiyle kucaklaşmanın eşiğine getirmiştir artık. Ancak bu yöndeki üretim modelinin kendiliğinden arkası gelir: Resmin akli bir şey olduğu yönündeki yüzyıllar öncesine dayanan inanç, ilk günden beri Akdeniz’e de rehber olmuştur. Bu durumda geometriyle bütünleşen ölçünün önceliği, bilime duyulan saygı duruşudur aslında. Öyle ki, akademik kariyeri boyunca öğrencilerle paylaştığı konular arasında resmin bilimle ilişkisi, Akdeniz’i devamlı meşgul ederek, bilimsel bir sistem arayışına itmiştir hep. Hemen ekleyelim: Renk üzerine ders notlarından derlenmiş bir kitabın şimdilerde yayına hazırlanması, bu arayışın somut belgesi olacaktır. Akdeniz gibi renkle ilişkisini mesafeli tutan bir sanatçının bu konuya ayrıca ilgi duymasını elbette tesadüfle açıklayamayız; renk, resmin asli malzemesidir çünkü ama uluorta kullanıldığında resim için ölümcül bir tuzak olduğu gerçeğini değiştirmez bu. Dolayısıyla burada tanık olduğumuz yaklaşım hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak denli açıktır: Hesaplanabilir olana öncelik verilmesi durumunda, renk, simgesel içeriğine ilaveten yaşantıya odaklı ifade arayışıyla değil, aynen burada karşılaştığımız gibi, anlam boyutuyla gündeme gelir doğal olarak. Belki de bu yüzden Akdeniz’in resimleri muhasebe ağırlıklı bir dökümdür aslında; yaygın beklentiye ödün vermemekte kararlı bir duruş. Bu kitap, bunun bedelini ödemeyi baştan göze almış biri için görkemli bir armağandır gerçekte.

Yine bu vesileyle vurgulanması gereken bir başka nokta ise ilk ağızdan yazılmış bu ve benzeri kitapların Türk resim tarihi için taşıdığı önemdir. Akdeniz, her zamanki ilkeli duruşuyla, çocukluk döneminden başlayarak Kültür Bakanlığı bünyesinde ulaştığı üst düzey bürokrat kimliğine kadar birbirinden ilginç deneyimlerini belgelerken, sadece kendisi değil, yaşadığı dönemin sosyokültürel tarihine de ışık tutmaktadır; üstelik, satır aralarında bile ağırlığını hissettiğimiz, Atatürk’ün öngördüğü hedefi içselleştirmiş bir aydın kimliğiyle. Darısı diğer ressamlarımızın başına derken, renkle ilgili ders notlarının bir an önce raflardaki yerini alması dileğiyle ve hiç şüphesiz, böylesine zor bir dönemde hiçbir masraftan kaçınmayarak bu kitabın basımını üstlenen Boyut Yayıncılık’ı da kutlamayı unutmadan.

HALİL AKDENİZ -
OTOBİYOGRAFİK
YAŞAMI VE SANATI
KAVRAMLAR VE
SINIRLAR ÖTESİ
Halil Akdeniz
Boyut Yayın Grubu, 2023
256 sayfa.