Sakin Ege’nin bilge filozofları

YKY’nin ‘Anadolu Uygarlıkları Serisi’nin çok önemli olduğunun altını çizmek gerekir. Anadolu uygarlıkları konusu Türk hümanistleri tarafından, bir kimlik sorunu olarak, Türk kimliğinin bileşenlerinden biri olması gerektiği biçiminde ileri sürülmüştü. Dolayısıyla burada ideolojik bir eda söz konusu olagelmiştir. Ama bu seri, yani ‘Anadolu Uygarlıkları Serisi’nden çıkan kitaplar, konuyu ve meseleyi, arkeolojik bulgulara dayanarak, bir tarihsel ve kültürel miras olarak işlemektedir. Bugün mevcut kültürümüzün rengi bir mozaik biçiminde ise ve tek bir kimliğe indirgenemiyor ise; nedenlerini Anadolu’nun birbirinden farklı ama devamlılık biçiminde ortaya çıkmış medeniyetlere yurt olmuş olmasında, bu medeniyetlerin burada bir yaşam kurmuş olmasında aramak gerekir. Yaşam, başlangıç ve son, doğum ve ölüm, ben ve öteki, kültürel fark ve kimlik gibi sınır sığası biçimlerini devre dışı bırakan bir devamlılıktır.
Bu seriden şimdiye kadar 10 kitap yayımlandı: ‘Urartu’, ‘Frigler’, ‘Hititler’, ‘Pergamon’, ‘Lukka’dan Likya’ya’, ‘Persler’, ‘Assurlular’, ‘Helenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu’, ‘Karialılar’, ‘Bizans Döneminde Anadolu’. Ve şimdi ‘İonialılar’. Bu kitaplar, her biri kendi alanında uzman olan yazarlarca kaleme alınmış yazılardan oluşur ve belli bir bakış açısını değil, uzmanlığın bilgisel temelini dile getirmeye odaklanır. Bu son kitabın, konu nesnesi bakımından, önceki kitaplardan çok önemli bir farkı var. İonialılar, kendi zamansal dönemlerinde kalmamış, nihayetinde Rönesans’ta temelleri atılan modern dünyanın kendisine köken ve model edindiği bir uygarlığı meydana getirmişlerdir. Başka bir deyişle İonialıların inşa ettiği dünya tasarımı, kendilerinden sonra da devam eden bir dünya tasarımı olmuştur.
Bu tasarımın ayırıcı özelliği, modern şiirin, modern felsefenin ve mimarinin başlangıcını buraya dayandırmasında ortaya çıkar. Bu başlangıç yüzyılımızın bu eşiğine kadar ‘Antik Yunan mucizesi’ olarak adlandırılagelirdi. Antik Yunan derken kastedilen, yaygın yanılgıya göre Yunan Yarımadası’ndan oluşan bölge değildir. Antik Yunan, Anadolu’nun batı kıyısı, yani Ege Bölgesi, Yunan Yarımadası’nın alt kısmında bir kolye gibi yer alan Attika Bölgesi ve bir çizme gibi duran İtalya’nın aşağı ‘ayak’ kısmından oluşur. Bugün üç farklı ülkede yer alan Antik Yunan bir deniz memleketidir. Homeros, Hesiodos, Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Herakleitos İyonya bölgesinden; Platon Atina, Parmenides de Sicilya bölgesindendir. Bu filozoflar sanki aynı şehirde yaşıyor gibi birbirinden haberdardır. Parmenides Herakleitos’un felsefesini biliyordu ve ilk felsefi polemik ikisi arasında yaşanır.
İyonya 14 kent devletinden meydana gelir: Phokaia, Smyrna, Klazomenai, Teos, Erytrai, Khios, Lebedos, Kolophon, Panionion, Samos, Ephesus, Priene, Myous, Miletus. Miletus, bugün Didim olarak bildiğimiz yer, antik dünyada da çok önemli ve büyük bir yerleşim yeri. Nerden anlıyoruz; burada büyük ve hâlâ etkileyici bir Apollon Tapınağı vardır; tapınağa girerken sol tarafta Yerebatan Sarnıcı’ndaki gibi etkileyici olan Medusa kabartması. Küçük bir yerleşim yerine büyük bir tapınak yapılmaz.
İyonya şimdiye kadar hep Antik Yunan adlandırması içinde değerlendirilirdi, felsefi ve poetika bakımından şimdi de öyle. Ancak Japon filozof Kojin Karatani tartışmaya yeni bir boyut kattı. Karatani, İyonya’daki siyasal bütün ile Atina’daki siyasal bütünün farklı olduğunu, burada izonomi, orada ise demokrasi olduğunu dile getirir. Bu siyasal bütünün ayırıcı özelliği sanırım ‘sakinlikte’ ortaya çıkar. Kitabın altbaşlığı da bu bakımdan çok hoş: ‘Ege Kıyılarının Bilge Sakinleri’. Filozoflar sakin insanlardır. İngilizce sözlükte filozof ‘sakin, kalender kişi’ olarak tanımlanır. Şairler de öyledir aslında, nihayetinde fırtınası dindirilemeyen bir gençlikten sakin bir yaşama varırlar.

Ä°ONÄ°ALILARÂ

EGE KIYILARININ BÄ°LGE SAKÄ°NLERÄ°
Hazırlayan: Yaşar Aksoy, Elif Koparal
Çeviren: Yiğit Adam, Hilal Gültekin, Sera Yelözer, G. Bike Yazıcıoğlu
Yapı Kredi Yayınları, 2022
560 sayfa.