Şairin çiçek dürbünü

Çağdaş Türk şiirinin büyük ustalarından Cahit Zarifoğlu kısa ama dolu dolu bir hayat yaşadı. 47 yıllık hayatında şiir, hikâye, roman, masal, deneme, tiyatro türlerinde eserler vermiş. Çeviriler yapmış. Yetmemiş, dergicilik, yayıncılık yapmış. Ama zamanını sadece büyük eserler vermekle geçirmemiş, yaşamı da oldukça renkli. Yaşamının yoğunluğunu en iyi ifade eden eseri kuşkusuz ‘günlük’ olarak sunulan ama içinde günlük, şiir, hikâye, anı, deneme, mektup gibi birçok türü barındıran ‘Yaşamak’tır. 1940’ta doğan şair sanki erken öleceğini bilircesine yaşamının ilk 40 yılını tarihler ve mekânlarla değerlendirir.
Ketebe Yayınları, Zarifoğlu’nun eserlerini yeniden yayımlamaya başladığında tekrar okumak istediğim ilk eseri ‘Yaşamak’ oldu. ‘Yaşamak’, ‘Sarıkamış 1979’ bölümüyle başlar ve ilk cümle “Ne çok acı var”dır. 1973-75 yılları arasında yaptığı askerlik günlerine döner. Bir anı gibi başlayan bölüm, yoğun gözlem ve ustaca işlenmiş ayrıntılı betimlemelerle bir öykü parçasına dönüşür. Bu giriş bölümü bize ‘Yaşamak’ın nasıl bir eser olacağını, Zarifoğlu’nun eserini nasıl kurduğunu da örnekler. Günlük olarak sunulan ‘Yaşamak’ türlerarası olmasının yanında geçişli bir yapıya sahiptir. Cahit Zarifoğlu tek bir bölüm içinde anıdan öyküye, öyküden şiire geçmekle kalmaz, bu biçimsel değişmenin yanı sıra içeriksel değişimler de gerçekleştirir. Öyküleşen anılar, denemeye doğru evrilir. Anlatmaya başladığı anıya sadık kalmaz, bir nevi otomatik yazı yazıyormuş gibi belleğinin götürdüğü yere doğru yöneltir metni. Metin “kendiliğinden akar”. İnsanın bireysel meseleleri ile yüzleştiği, varoluşunu sorguladığı, dünyayı yorumladığı felsefi bir deneme halini alır anı diye okumaya başladığınız bölüm.
Zarifoğlu ‘Yaşamak’ta kronolojik ya da mekânsal bir sıralama yapmaz. ‘Sarıkamış 1979’ bölümüyle başlayan eser ‘Sarıkamış Mersin Tren Hattı Üzerinde Ocak Ayında Birkaç Gün ve Gece 1975’ ve ‘İstanbul 1969’ başlıklı bölümlerle devam eder. Döndüğü en eski tarih 1940. Doğumu. Henüz 3 yaşında olduğu 1943 tarihli bölüm de ilgi ve dikkate değer. Ama eser esas olarak 1960 ve 70’li yıllara tarihlendirilir. Sarıkamış, İstanbul, Calw, Milano, Ulm, Maraş, Dalaman, Biarritz, Bordeaux, Ankara, Girne, San Sebastian, Diyarbakır, Silvan, Voni, Tuzla... Türkiye ve Avrupa’da gittiği, yaşadığı yerler onun gezginci ruhunun bir simgesi gibi. Oralarda sadece gezmemiş, dünyaya bakışını da şekillendirmiş.
Cahit Zarifoğlu Maraşlı olarak bilinir, kendini en çok oralı olarak hisseder ama yaşamı esas olarak iki şehirde, doğduğu Ankara ve geçimini sağladığı İstanbul’da geçmiş. ‘Yaşamak’ta en çok adı geçen üçüncü yer ise askerliğini yaptığı Sarıkamış. Askerliğin yaşamında ve hayata bakışında, dolayısıyla sanatında derin bir etkisi olduğunu söyleyebiliriz. Aile, okul, askerlik, iş yaşamı, evlilik, gurbet gibi dönüm noktaları her şairin, yazarın eserini etkileyen dönemeçlerdir. Yazdıklarından Zarifoğlu’nun bu dönemeçlerde çok iyi gözlemler yapmış, sağlam tahlillerle dünyaya bakışını kökleştirmiş olduğunu düşünüyorum.
‘Yaşamak’ta 5-6 sayfaya uzayan bölümler olduğu gibi tek cümlelik bölümler de var. ‘Ankara 1977, 6 Ağustos Saat 02.25’ bölümü iki sözcüklük “Kızım doğdu” cümlesinden, ‘Ankara 1 Şubat 1978’ (23 Safer 1398) bölümü ise üç sözcüklük “Babam vefat etti” cümlesinden oluşur.
Samimiyetle yazılmış bir eser ‘Yaşamak’. Cahit Zarifoğlu bir çiçek dürbünü, kaleydoskop gibi yapılandırsa da zaman zaman hem özel hayatını hem de edebi anılarını somut olarak anlatmayı da ihmal etmiyor. Alâeddin ve Rasim Özdenören kardeşler, Erdem Bayazıt, Akif İnan gibi kader birliği yaptığı arkadaşları, Necip Fazıl, Sezai Karakoç, Fethi Gemuhluoğlu gibi hem ufkunu genişletmiş hem de yaşamında destek olmuş kişilerden de söz ediyor. Tabii günümüz okuru için editoryal bir katkı da gerekirdi diye düşünüyorum. Çünkü Zarifoğlu hemen herkesi önadlarıyla anıyor. Bilmeyen için kim kimdir çözmek pek kolay değil.
Üstadın bütün eserlerini okumaya ‘Yaşamak’tan başlamak gerek, dediğim gibi. Cahit Zarifoğlu’nun kişiliğinin, yaşamının, sanatının ve düşünce dünyasının anahtarı olabilecek nitelikte bir eser...

YAŞAMAK�

Cahit Zarifoğlu
Ketebe Yayınları, 2022
216 sayfa.