Sadece sihirli değil, zekiler: Kahraman Mantarlar

Domingo’dan Şiirsel Taş çevirisiyle yayımlanan ‘Saklı Dünya: Mantarlar Yaşamı, Zihnimizi ve Geleceğimizi Nasıl Değiştirir?’, biyolog Merlin Sheldrake’in kapsamlı ve etkileyici ilk kitabı. Çocukluğundan beri mantarların dünyasından büyülenen Sheldrake, Cambridge Üniversitesi’nin Bitki Bilimleri Bölümü’nde lisans öğrencisiyken, Panama’daki tropikal ormanlarda mikorizal ilişkileri incelemeye gidiyor.
“Yerkürede mantarların bulunmadığı çok az yer vardır; deniz tabanındaki derin tortul tabakalardan çöllere, Antarktika’nın donmuş vadilerinden bağırsaklarımıza ve vücudumuzun dışarı açılan deliklerine kadar yerleşir” diyor Sheldrake. Mantarların kendilerine has dünyasından, kendi araştırmaları ve pek çok farklı biliminsanının araştırmalarından aktardıkları, mantarlar hakkında hayrete düşmek için bir başlangıç. Ancak burada bitmiyor.
‘Saklı Dünya’yı okurken mantarların dünyasına girdiğimde, aklıma Yıldız Parkı’nın alelade bir köşesinde bir ortancanın altında saklanan, kendi kendilerine bir aile fotoğrafı çektiriyor gibi görünen mantar ailesi geldi. Üstelik anladım ki, benim gördüğüm mantarların o kocaman ormanda devasa bir ağı daha varmış... Mantarlar hakkında söylenen ‘Orman Çapında Ağ’ (Wood Wide Web) kavramına aşinasınızdır. Bitkilerin telgraf telleri gibi davranan mantarların ördüğü karmaşık ağın detaylarını bu kitap sayesinde öğrendim ve çoğu yerde gözlerim fal taşı gibi açık okudum kitabı. Labirentlerde çıkışı bulan, ABD’deki otoyol ağını, Orta Avrupa’da Antik Roma yollarını yeniden oluşturan cıvıkmantarları, bireyin tekilliği ve çoğulluğu üzerine bizi düşünmek zorunda bırakan, dallanarak ilerleyen mantar hifleri, queer likenler, böceklerin vücutlarında yaşayan, onları esir aldıktan sonra sporlarını saçan zombi mantarlar...
Mantarların zeki olduğunu düşünebilir miyiz? Biyologların da fikir ayrılığına düştükleri konulardan biri bu. Antropomorfizm yani farklı canlılara insan özellikleri atfetmek insanların sık düştükleri hatalardan biri. Ancak mantarlar, ağ kurup labirentlerde dolanırken, bitkilerin büyümesini sağlayıp ekosisteme katkıda bulunurken hata gibi gelmiyor. En iyi tahminlere göre dünyada 2.2 milyon ila 3.8 milyon mantar türü yaşıyor. Ancak mantarların sihirli dünyası bizim için yeni sayılır.
Bitkilerle mantarların nasıl ilişki kurduklarını, bu ilişkinin nasıl başladığını merak eden Sheldrake, günümüzde bütün bitki türlerinin yüzde 90’ından fazlasının mikorizal mantarlara bağımlı olduğunu, mantarlarla kurdukları bu simbiyotik iilişkinin, özellikle de gıda krizinin gelişini, tarım alanlarının, ormanların hızlı yok oluşunu düşünürsek, geleceğimizi etkileyebileceğini görmemek imkânsız.
Mikorizal mantarlar bitkilerin tadını, kokusunu, besin değerlerini de etkileyebiliyor. Sadece bu da değil, toprağın verimini, hasadın miktarını da. Mantarlar, sürdürülebilir eşya, kumaş yapımında kullanılabiliyor, sigara izmaritlerini sindirebiliyorlar.
Kitabı okurken isminin bir büyücüyle aynı olmasına hiç şaşırmıyorsunuz. Çünkü Sheldrake, ‘Alice Harikalar Diyarında’dan daha büyülü bir dünyaya sokuyor sizi. ‘Saklı Dünya’, sadece bir mantar kitabı değil. Bana kalırsa, tarımla, tarımın geleceğiyle, bitkilerin gizli dünyasıyla, sürdürülebilir bir gelecekle biraz olsun ilgilenen herkesin çok etkileneceği bir kitap. Sheldrake’in pek çok karmaşık konuyu basite indirgeyen anlatımı, bu kitabı okuyan herkesin heyecanlanıp, kendinden bir şey  bulabileceği bir kaynağa dönüştürüyor.

SAKLI DÜNYA�

MANTARLAR
YAŞAMI, ZİHNİMİZİ VE
GELECEĞİMİZİ NASIL DEĞİŞTİRİR?
Merlin Sheldrake
Şiirsel Taş
Domingo Yayınevi, 2022
384 sayfa