Romanovlar’ın ‘Özel Amaçlı Ev’i

Haziran 1918’de Bolşevikler, Çar II. Nikola’yı ve ailesini Yakaterinburg’da (Sverdlovsk) bir tüccar evi olan İpatiev Evi’nde idam eder. İpatiev Evi, adını çarın tahta çıktığı Kostroma’daki İpatiev Manastırı’nı çağrıştırır. Lakin aslen evin son sahibi askeri mühendis Nikolay Nikolayeviç İpatiev’den almıştır. İpatiev’den Nisan 1918’de evi boşaltması istenir; boşalan eve daha sonra idam edilecek olan Romanovlar yerleştirilir. Bu ev, o günden sonra ‘Özel Amaçlı Ev’ (The House of Special Purpose) olarak adlandırılır. John Boyne’un Türkçeye ‘Romanovlar’ın Son Evi’ olarak çevrilen romanı da orijinal ismini bu addan alıyor.
İrlanda çağdaş edebiyatının parlayan genç üyesi John Boyne, adını en çok ‘Çizgili Pijamalı Çocuklar’ sinemaya uyarlanınca duyurdu dersek hata etmiş olmayız. 9 yaşında bir masumiyetin gözlerinden bize II. Dünya Savaşı’nın soykırım tablosunu aktaran Boyle, hem genç yetişkinler için yazdığı kitabı hem de yönetmen Mark Herman ile senaryolaştırdığı filmiyle başarılı bir yazar portresini önümüze bırakmıştı. Bu yapıtında ise Boyle, gözünü Romanov’ların son yıllarına ve Bolşevik devrimi öncesi Rusya’ya çeviriyor.

16 yaşında bir mujik (Rus köle/köylü) olan Georgy Jahmanev, köyünden geçmekte olan Rus Kraliyet Ailesi’nin önemli bir şahsiyetine sıkılan kurşuna siper olunca bir anda köyün izbalarından (ahşap çatma ev) saray odalarına terfi eder ve gelecekteki çarın, yani II. Nikolay’ın tek oğlunun yakın koruması olur. Eğer Rusya tarihini az çok biliyorsanız kitabın tarihsel dokusu konusunda şüpheleriniz olabilir ama zaten sonuçta bir belgesel değil. Bolşevik devriminden kaçmayı başaran G. Jahmanev ve karısı Zoya’nın üzerinden devrim öncesi Rusya’yı görürüz.
Kitabın çılgın ve dinamik geri dönüşleri, okuyucu zorlayabilecek gibi dursa da Boyle’un metni her şeyi bir arada tutacak kadar sağlam bir örgüde. Fakat tarihi bir maceradan çok, o tarihi manzaranın içerisinde çiçeklenen bir romansla baş başa kalmış gibi hissedebilirsiniz. Bu romans, metni daha çok ağırlaştıracakken tarihsel geri dönüşlerle kitaba hızlı bir ritm kazandırılmış. Köyünden çıkıp meşhur Kış Sarayı’na varan kahramanımız G. Jahmanev ile II. Nikolay’ın en gizemli kızı Anastasya arasında küçük bir gönül ilişkisinin doğması romans için gerekli kurgunun temeli olmuş. Jahmanev, sonuçta Bolşevik rejiminden kaçabilmiş ve Zoya ile evlenmiştir.

Boyne, bizi bu 16 yaşında saraya giren çocuğun hayatı üzerinden gezdirir tarih sayfalarında, Kış Sarayı’na girişi, kaçarak İngiltere’ye iltica edip British Müzesi Kütüphanesi’nde çalışmaya başlaması, II. Dünya Savaşı esnasında Churchill için çeviriler yaparken tek ve biricik kızı Arina’yı kaybedişi ve Zoya ile zorlu ama aşk dolu evliliğinin üzerinden sürükleyici bir metin biçimlendirilmiş. Bu sayede Boyne, G. Jahmanev’in özel hayatını ve devrim öncesi Rusya’nın canlı, güçlü, nefis bir tablosunu sunuyor.
Bu arada kitabı okuyup da Romanov’ların son evini ziyaret etmek isteyenler için küçük bir detay vererek yazımızı kapatalım. 1977 yılında, yani Bolşevik devriminin 60. yılında Polit Büro tarihsel olarak yeterli değerde olmadığı gerekçesiyle evi yıkma kararı alır ve görevi Boris Yeltsin’e verirler; Eylül 1977’de ev yıkılır. Yeltsin 1990’da yayımladığı hatıralarında bu yıkımı utanç kaynağı olarak işaret etmektedir. Yani ‘Özel Amaçlı Ev’, tüm katliam izleriyle ve geride kalan sırlarıyla yok edilmiştir.

ROMANOVLAR’IN SON EVİ
John Boyne
Çeviren: Özlem Yüksel
DeliDolu Yayınları, 2019
446 sayfa, 45 TL.