Romanın değişimi hızlanıyor mu?

Şiir ya da öykü üstüne sürekli değişen yargılarda bulunulmazken, roman için verilen ve zaman içinde öncekini eskiten yargıların sonu gelmez. David Shields, ‘Gerçeklik Açlığı: Bir Manifesto’ adlı provokatif kitabında, “Romanın kökeni hakikat kılığına girmesinde yatar” diyor. Bildik bir söz bu. Özgünlüğü için değil, sık sık başka açılardan baktığımız bir gerçeği yeniden anlattığı için aldım. Sonra David Shields, gerçek göndergeleri kullanarak bir düşünce fırtınası yaratıyor.
Gerçek hayat, sürekli ve gitgide hızlanarak değiştiğine göre, onun içindeki hakikatin de sürekli yeniden anlaşılıp yorumlanması, romanın onu yeniden ürettiği tezgâhında yeni aletler kullanmasını gerektirir. David Shields, romanın artık eski biçimlerde ne yazılıp ne okunabileceğini öne sürüyor. Öylesine karmaşık, anlaşılması ve açıklanması zor bir zamanda yaşıyoruz ki, ulaşılabilecek bilgi muazzam boyutlara ulaşırken onun içinde edebiyatın alacağı biçimler de elbette karmaşıklaşıyor. Mozart’ın hayattayken senfonilerini pek az insan bir kereden fazla dinleyebilmiş. Don Quijote bundan 400 yıl önce yayımlandığında sevilmiş ve hemen üç basım yapmış ama kaç kişi tarafından okunmuştur?
Oysa daha düne kadar kitle iletişim araçları denince televizyon ile gazeteler anlaşılırken bugünkü kitle iletişimi internet üstünden yapılıyor. David Shields, romanın biçimlerinin nasıl değiştiğinden söz ederken hikâyenin Proust için Flaubert’den, Faulkner için Proust’dan daha az önemli olduğunu belirtiyor. Beckett ya da Cortázar için de Faulkner’dan daha az önemliydi.
Bunu der demez günümüzde hikâyenin milyonlarca okur için başka bir biçimde önemli olmaya başladığı gerçeği de kendisini hatırlatıyor. Knausgaard’ın kitaplar boyunca anlattığı hikâyenin kişiselliği, günümüz insanının ötekini merak güdülerini sert biçimde gösteriyor. Onun romanlarında Karl Ove’nin hayatını içerden izleme merakının okuru kışkırttığı yabana atılmamalı. Knausgaard romanı en azından kendi dünyasında değiştirmiş. Bunun başka yazarları da etkileyeceğini sanıyorum.
Başa dönelim: “Freud ve Einstein’dan sonra, roman anlatıdan, şiir kafiyeden çekildi ve sanat temsili olandan çekilip soyuta kaçtı.” Artık hayatın kavranması olanaksız karmaşıklığı ve zenginliği, temsil hakkını kurmacanın elinden aldı. Bunda sorun yok. Bugün de anlattıklarını küçük hayatların ve iç dünyaların içinden çıkarak büyütebilen romanların niteliğinin yükseldiği, iz bıraktığı görülüyor.
Öte yandan yeni zamanlar içinde kendilerinden sonra gelen yazarları etkileyen yazarların daha az oluşu yadırganmamalı. Artık herkes kendi adasında, kendi kozasını örüyor, dilini ve anlatımını dokuyor, demek istiyorum ama bu da değil. Dünyada da pırıltısı olan yazarlar daha az mı çıkıyor? Bizde her yıl, dünyası, dili ve anlatımıyla tutkuyla izlemek istediğim bir yazar çıksa, benim için yeterli olacak. Ama kim buluyorsa o yazarı, onlardan öğrenmek isterim. Birbirine benzerliğin asıl nedeni, postmodern kültürün yazınsal yaratım biçimini herkesin ayağına götüren kışkırtısı olmalı.
Oysa David Shields doğru söylüyor, “Geleneksel anlamda karakter yaratıcıları bize kendilerinin bile inanmaktan vazgeçtiği kuklalardan fazlasını sunamıyor artık. Şimdi devir kimlik numaralarının devri” ama kimlik kazanan kurmaca karakterleri ortaya çıkarmak için sahiciliği, tutarlılığı, inandırıcılığı nereden alabilir romancı? Sürekli eskiyen gerçeğin yerine geleni anlamaya, tanımaya ve kendisiyle aynı yerlerde dolaşanları değil, dağa tırmanan romancıları iyi okuyarak.
Oraya baktığı zaman, kurmaca biçimlerinin elbette değiştiğini, herkesin birbirinden el almakla yetinmeyip elini ötekinin ruhuna soktuğunu görecek. Belki kaçınılmaz bir yaratım biçimi bu. Kaçınmamak, yazdıklarımızı köşeli kalıplar içine sığdırmaya çalışmamak gerekir.

GERÇEKLİK AÇLIĞI: BİR MANİFESTO�

David Shields
Çeviren: Beril Tüccarbaşıoğlu Uğur
Everest Yayınları, 2016
308 sayfa, 20 TL.