Roman üzerine temel bir kılavuz

Edebiyat eleştirisi, söylenmiş olan üzerine yeni bir ‘şey’ ekleme, var olanı yeniden ‘anlamlandırma’ uğraşıdır şüphesiz ki. Yeni Eleştiri kuramı ise eleştirinin yanına yaratıcılığı da ekler, bu iki kavramı adeta birbirinden beslenen iki kaynak olarak görür. Yeni Eleştiri’nin Amerika’da öne çıkan temsilcilerinden biri olan Richard P. Blackmur içinse eleştiride iki kavram öne çıkıyor; teknik ve biçim. Geçen günlerde yayımlanan ‘Avrupa Romanı Üzerine On Bir Makale’, Blackmur’un tam da bu eleştiri tarzını çeşitli romanlar üzerinde uyguladığı, teorisini pratiğe döktüğü yazılardan oluşan temel bir kılavuz niteliğinde.
İletişim Yayınları’nca hazırlanan kitapta, ilk makaleye başlamadan önce Yeni Eleştiri nedir, Blackmur’un bu akımdaki yeri neresidir, onun Yeni Eleştiri anlayışı nasıldır gibi çeşitli sorulara yanıt veren bir yazı bizleri karşılıyor. Böylesi açıklayıcı bir yazı ve onun sonrasında yer alan yazarın önsözü, okuyucuyu, kendisini bekleyen roman analizlerine hazırlayan nitelikte olması açısından çok kıymetli.

Kitabın içeriğine geçmeden Yeni Eleştiri’ye özgü eleştiri anlayışını biz de biraz daha açalım: Bu eleştiri anlayışına göre, bir edebi metin eleştirmen tarafından kendi dünyası içinde, edebiyata özgü yöntemlerle ele alınıyor, nesnel-bilimsel bir eleştiri işçiliğinden geçiriliyor. Blackmur ise ‘teknik eleştiri’ adıyla benimsediği bu anlayışta teknik ve biçimi odağına alıyor. Roman için, daha doğrusu iyi bir roman için “Teorik bir biçim, yeni bir ruhsallıktır” diyen Blackmur, makaleleri boyunca Avrupa romanını oluşturan öğeleri, ele aldığı romanların ve yazarlarının özelinde saptamaya ve böylelikle her makalede bahsi geçen romanın adeta ruhunu kavramaya çalışıyor. Romanları çeşitli bakış açılarından mercek altına alan yazar, onları yüzeysel bir anlatımdan uzak, kendine has bir üslup ve metoda dayalı bir biçimde derinlemesine inceliyor.
Kitap iki bölümden oluşuyor; ilk bölüm farklı yazarlara ait beş roman üzerineyken, ikinci bölüm roman denildiğinde akla düşen ilk isimlerden birine, Dostoyevski’ye ayrılmış durumda.

‘Ruhun Beş Hali’ başlığı altında beş romanı ele alan yazar, ‘Anna Karenina’yı ‘vücut bulma’ kavramı üzerinden irdelerken, ‘Ulysses’ ile aramızda oluşan boşluğu da doldurmaya çalışıyor. ‘Madam Bovary’nin ‘hiçbir yere ait olmayan güzelliğinin hikâyesinden’ bahsederken, güzelliğin ve arzunun sınırlarını satır aralarında keşfe çıkıyor. Blackmur, ilk bölümün son iki makalesinde Thomas Mann’ın iki romanının analizini sunuyor: ‘Büyülü Dağ’ ve ‘Doktor Faustus’.
Kitabın ikinci kısmında ise dört farklı Dostoyevski romanına dair kapsamlı incelemeler yer alıyor. “Dostoyevski’nin bütün büyük eserlerinde içerden bağıran başka birinin sesi duyulur” diyen yazar, makaleleri boyunca bu sesi duymaya/duyurmaya çalışıyor adeta. ‘Suç ve Ceza’, ‘Budala’, ‘Cinler’ ve ‘Karamazov Kardeşler’ romanları üzerine eleştirel bir bakışla eğilirken, Blackmur’un bizlere de Dostoyevski’nin düşüncelerini anlamanın bir yolunu gösterdiğini söylemek mümkün.
Eleştirel derinlik ve dikkatle yoğrulmuş ‘Avrupa Romanı Üzerine On Bir Makale’de yer alan her metin, bizi bahsi geçen satır aralarına götürmekle kalmıyor; okumuş olduğumuz romanlara bir de Blackmur’un eleştirelliği ile bakmaya davet ederken, ‘henüz’ okumadıklarımız hakkında ise içimizde kışkırtıcı bir merak uyandırıyor.

Avrupa Romanı Üzerine On Bir Makale
Richard P. Blackmur
Çeviren: Müge Günay
İletişim Yayınları, 2017
319 sayfa, 27.50 TL.