Polisiye edebiyatın ilham kaynağı

Edebiyat dünyasında Ed McBain adıyla tanınan Salvatore Albert Lombino (1926-2005), New York’ta doğdu. 12 yaşına kadar Harlem’in doğu tarafında yaşadı. İkinci Dünya Savaşı başlayınca Deniz Kuvvetlerine katıldı ve üniversite eğitimini savaş sonrasında tamamladı. 1951 yılında ilk hikâyesi yayımlandı. İsmini de yasal olarak değiştirmiş, Evan Hunter adını almıştı. İsim konusunda biraz kararsız olmalı ki kitaplarında John Abbott, Curt Cannon, Hunt Collins, Ezra Hannon, Dean Hudson ve Richard Marsten gibi pek çok farklı isim kullandı. Ancak en gözde ismi ona dünya çapında ün sağlayan Ed McBain olacaktı. 1956-2000 yılları arasında ‘87. Bölge Polisiyesi’ başlığı altında yazdığı 54 romanıyla yeni bir tarz yaratan McBain, kendisinden sonra gelen pek çok yazarı etkiledi.

HAYALİ KENTİN GERÇEKÇİ TASVİRİ

‘Polis Düşmanı’, Ed McBain’in ‘87. Bölge Polisiyesi’nin ilk macerası. 1956 yılının sıcak bir temmuz sabahı, bir polis memurunun öldürülmesiyle başlıyor hikâye. Öldürülen polis Isola kentinin en kötü semtlerinden birinde konuşlanmış 87. Bölge Karakolu’nda görevli. ‘Peki Isolo neresi?’ sorusunu -Ed McBain’in giriş bölümünde yer alan açıklamalarından yola çıkarak- ‘New York’tan esinlenmiş hayali bir kent’ diye yanıtlayabiliriz. William D. DeAndrea’nın ifadesiyle; “New York şehrinin bir haritasını çıkarıp saat yönünde 90 derece döndürdüğünüzde” Isola şehrinin haritasını elde edebilirsiniz. Erol Üyepazarcı biraz daha ayrıntılandırmış; “Isola’da kapısında sırmalı nöbetçilerin beklediği lüks yapıtların bulunduğu Silvermine Road gibi parlak caddeler yanında bakımsız evlerle dolu Culver gibi fakir semtler ve Porto Ricoluların deyimiyle Via de Putas (Orospular Yolu) denilen Mason Avenue gibi fuhşun cirit attığı caddeler de var...”

İşte böyle bir kent Isola; hayali ama hiç de yabancılık çekmeyeceğiniz, ABD’nin pek çok kentinde sürüp giden hayatın ortak paydalarıyla inşa edilmiş, mükemmel bir suç mekânı... Öyle ki
“Ed McBain’in öykülerinin dramatik gücünü sonsuz karmaşıklıkların kaynağı olan bu kentsel doku oluşturuyor ve bu doku, yeni yeni katiller ve cinayet nedenleri üretiyor.” Kısacası Isola kenti ‘87. Bölge’ dizisinin en önemli karakterlerinden biri.

Diğer karakterlerle cinayet soruşturmaları sırasında tanışacağız. Çoğul eki kullandım, zira ilkinin hemen ardından aynı karakoldan bir polis daha cinayete kurban gidecek ve karakolun diğer polisleri arkadaşlarının katillerini ortaya çıkarmak için ‘hünerlerini’ sergileyecekler. Aslında ne hünerleri var ne de Sherlock Holmesvari analitik düşünme kabiliyetleri. Başkomiser Teğmen Byrne, şef Steve Carella, polis memurları Roger Havilland, Peter Byrnes, Cotton Hawes, Arthur Brown, çaylak devriye Bert Kling, laboratuvar teknisyeni Sam Grossman ve diğerleri standart polisiye yöntemlerini takip ederek ilerliyorlar. Önce muhtemel suçlular gözden geçiriliyor, olay yeri incelemesi yapılıyor, tanıklarla ve maktullerin yakınlarıyla konuşuluyor, muhbirlerin fısıldadığı şüpheliler sorguya çekiliyor. İlk başta uyuşturucu bağımlılarıyla, silahlı çetelerle ve sapıklıkla damgalanmış kişilerle ilgilenen ekip yanlış yollara da sapmakla birlikte sona doğru delillerin ışığında doğru kişiye yönelecek ve hızlı/ heyecanlı bir kovalamacanın sonunda olayı çözümleyecektir...

‘Polis Düşmanı’, yayımlanır yayımlanmaz büyük ilgi görmüş, 1958 yılında sinemaya da uyarlanmıştı.

SUÇUN ÖRGÜTLÜ TAKİBİ

Ernest Mandel, ‘Hoş Cinayet’ adlı incelemesinin ‘Örgütlü Suçun Takibinden Suçun Örgütlü Takibine’ başlıklı bölümünde, polisiye edebiyat tarihindeki bir değişimi şöyle özetler: “Tüm polis örgütünün gücünü taşıyan polis memuru, klasik dedektif romanındaki başkahramanın yerini aldığında, suç takibi, çağdaş bilimsel bir ticari işletme olarak olgunluğa erişir; tıpkı çağdaş cürümün, şirketimsi suç örgütleri, bireysel suçluların ve küçük sokak çetelerinin yerini aldığında olgunlaşması gibi. Böylece şaşırtıcı bir çeşitlilikte mizaç, zevk ve psikolojik eğilimlere sahip polis müfettişleri kahraman olarak ortaya
çıkar.”

Mandel’in sözünü ettiği değişimi ilk fark eden yazarlarlardan biri olan Ed McBain, neden böyle bir seçim yaptığını şu cümlelerle anlatıyor: “(...) Öyleyse, evet, kahraman bir polis olmalıydı. Fakat sonradan, üzerine biraz daha düşündüğümde, tek bir polisten seri çıkmayacağı kanaatine vardım ve dahası bana öyle geldi ki her biri farklı karakter özelliklerine sahip bir ekip odası dolusu polisin bir arada bir kolektif kahraman oluşturması, polis prosedürel janrının tarihinde yeni bir şey olacaktı.”

‘Polis Düşmanı’yla başlayan dizi gerçekten de bir yenilik olarak polisiye tarihindeki yerini almıştır. ‘Türkçe
Baskı İçin Sunuş’ yazısında Özgür Budak’ın özetlediği gibi; “87. Bölge kısa zamanda başka polisiye yazarlarına ve edebiyat dallarına da ilham veren bir çerçeve oluşturmuştur. Karakol etrafında dönen suç hikâyelerini anlatan TV dizileri, gerçek suç belgeselleriyle birlikte tür, Amerikan bağlamının dışına da taşınmıştır. (...) Suçu daha geniş bir perspektiften ele alan; bazen savcı- dedektif ilişkisine odaklanan, bazen de doğrudan delil toplama ve kanıtlama prosedürlerini merkeze alan roman, hikâye ve diziler McBain’in sıradan şeyleri ilginç kılan duru anlatısına çok şey borçludurlar.”

Ed McBain’in polisleri birer kahraman olmaktan ziyade işlerini hakkıyla yapan devlet memurları. Hatta kimisine göre fazla akıllı olmalarına bile gerek duymuyorlar. Bu kişilik özellikleriyle diziyi çekici kılmaları ilk bakışta zor görünüyor ama McBain gerek onları insani nitelikleriyle sergileme gerekse de sağlam suç örgüleri kurma becerisiyle işin üstesinden geliyor. Dizi ilerledikçe bu ilk romanda karşımıza çıkan polis tipleri değişim gösterecekler, kimisi hayatını kaybedecek, kimisi başka yerlere atanacak, evlenenler, boşananlar, çoluk çocuğa karışanlar olacak. Yani dramatize edilmiş bir belgesel izlenimi vermekle birlikte çok daha fazlası var. Zira farklı polisiye türlerde ürün vermiş bir yazar olarak geleneksel polisiyelerin muammasını da, kara romanların gerilimini de hikâyesine katabiliyor. Mesela ‘Polis Düşmanı’nda muammayı ‘katil kim’ sorusuna odaklamış ama öte yandan olayların içine kara romanlara özgü bir ‘femme fatal’ yerleştirmiş. Başka romanlarda farklı kurgularla karşılaşacağız. Değişmeyen tek şey, Ed McBain’in bu hayali şehrinin insanlarının suça bulanmış bir dünyada yaşadıkları olacak.

87. BÖLGE POLİSİYESİ 1

Ed McBain

Çeviren: Vefa Saygın Öğütle

Phoenix Yayınları, 2019

232 sayfa, 27.50 TL.