Pascal’ı neden okuyalım

Blaise Pascal’ın mevcut bütün fragmanlarını içeren ‘Düşünceler’, tam metin olarak Devrim Çetinkasap’ın çevirisiyle ilk defa Türkçede yayımlanmış bulunuyor. Ama Pascal’ın ‘Düşünceler’ini biz neden okuyalım ki: Bu sorunun öyle bir niyeti olmasa da bir öz-kültürcülük bağlamında algılanabileceğinin farkındayım. Ama bu soruyu sormamız gerekiyor. Kitabın seküler bir adının bulunması yanıltıcı olmamalı. Pascal’ın ‘Düşünceler’i, aslında ‘Din Üzerine Düşünceler’dir; daha net olarak ifade etmek gerekir ise ‘Düşünceler’, temelde ‘Hıristiyan İlahiyatı Üzerine Düşünceler’den başka bir şey değildir.
Dahası ‘Düşünceler’ filozofi bir sakinlikten çok, Çetinkasap’ın da değindiği gibi ‘apolojetik’ niteliktedir. “Bir şeyin lehinde, o şeyi savunma amaçlı konuşma” anlamına gelen, Yunanca apoligia sözcüğünden türemiş olan apolojetik terimi, “dini bir hakikatin veya dinin kendisinin, rasyonel ve sistemli savlarla savunulması” anlamına gelmektedir.
Pascal’ın ‘Düşünceler’i, Hıristiyan dininin hakikatini rasyonel bir biçimde savunan ama sistematik bir bütünden çok bir fragmanlar kitabıdır. Hıristiyanlığın, felsefi ayrımlar üzerinden Yahudilik ve İslamiyet karşısındaki savunusu... Bu bağlamda, ‘Düşünceler’, ilgili felsefe okuru yanında, temelde özellikle ilahiyat/teoloji okuruna yönelik bir kitap Pascal için, bir anlamda Copernicus ya da Darwin’in seküler karşıtı diyebiliriz. Onların başlangıçta din adamı olmaları seküler dünyayı oluşturmalarına engel olmamış ise Pascal’da da durum tersinden aynıdır: Bir matematikçi ve fizikçi oluşu onun, seküler dünyada, insanın dinsel/manevi dünyasını nasıl koruması gerektiğine ilişkin felsefesine de engel oluşturmamıştır.
Pascal’ın, gerek Yahudiliğin gerekse İslamiyet’in hakikatine yaklaşırken temel felsefi ayrımlarından birini ‘şahitlik’ kavramı oluşturuyor. Nitekim Yahudiliğin kadimliğine yönelik eleştirel tavrı geliştirirken dile getirdiği “Çağdaş olmayan her tarih anlatısı kuşkuludur” sözü, ‘şahitlik’ kavramına dayanır. Hz. Muhammed için, “gelişi önceden haber verilmemiş” ayrımını yapıyor Pascal. “Sadece şahitlerinin katledildiği tarihe inanırım” diyor. Bu bağlamsal düzlemde, artık seküler vicdanı da ele geçirmiş durumda Pascal.
Pascal’la ilgili tarihi ve dünyevi temellendirme sanırım Leo Löwenthal’a ait. Löwenthal ‘Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum’ adlı kitabında, popüler kültürün neliğini ve tarihsel kökenlerini irdelerken, (Montaigne ile birlikte) Pascal’ı ortaçağ standartlarının yıkıldığı bir dünyada “artık bir kilise, bir imparatorluk (Roma-Germen) ve feodal toplumun neredeyse değişmeyen ekonomisi tarafından kuşatılıp yönetilemeyen bir dünyada kesinlik arayışının” filozofu olarak görür. Her ikisi de, “bu sancılı geçiş döneminde insanın tinsel ve duygusal yaşamını yönetecek bir felsefe arayışındadırlar. Montaigne insanın artan toplumsal baskılara nasıl uyum sağlayabileceğiyle; Pascal ise insanın köklü değişimlerin yaşadığı dönemlerde maruz kaldığı ayartmalar karşısında ruhunu nasıl kurtarabileceğiyle ilgileniyordu”. “Büyük eğlencelerin hepsini Hıristiyan yaşantısına yönelik bir tehdit” olarak gören Pascal’ı ve onun ‘eğlence eleştirisi’ni, “popüler kültür üzerine modern tartışmaları” en önemli temalarından birinin habercisi olarak görür, Löwenthal.

Haftanın Önerileri
1- Türkiye’de Yahudi Olmak – Bir Deneyimin Sözlüğü, Derleyenler: Raşel Meseri-Aylin Kuryel, İletişim Yayınları: Neredeyse yüz yıldır bir kuruluştan söz ediyoruz ya, bunun aynı zamanda nasıl bir yıkım dönemi olduğunu da okumak için.
2- Senden Gayrı Âşık mı Yoktur - 20. Yüzyıl Âşık Portreleri, Ulaş Özdemir, Kolektif Kitap: Âşık Veysel, Âşık İhsani, Nesimi Çimen, Âşık Mahzuni Şerif, Davut Sulari, Neşet Ertaş, Kul Hasan, Mahmut Erdal, Feyzullah Çınar, Ali Ekber Çiçek, Kul Ahmet, Şahturna, Muhlis Akarsu, Dertli Divani.

DÜŞÜNCELER �

Pascal
Çeviren: Devrim Çetinkasap
İş Kültür Yayınları, 2017
536 sayfa, 30 TL. a