Öteki benlik

Öteki sadece psikolojinin değil belki asıl edebiyatın esaslı kavramlarından biridir. Her nitelikli ve yaşar edebiyat eseri, yaratıcı özne şair/yazardan çok ‘öteki’ denilen karakterde/personada ölümsüzleşir. Bu bağlamda Şavkar Altınel imzalı ‘Wisconsin, 1963’ü bir öteki araştırması saymak abartı sayılmaz. Nicedir edebiyatımızda Şavkar Altınel gerçekliği dediğimiz bir olgu var ve kendine has düşsel üslubuyla yol almayı sürdürüyor. Biyografinin yan sokaklarından insanın ve edebiyatın ana meydanına çıkma arzusuyla da her tür sürprizi beraberinde getiriyor.
Eve dönmeyi, dile ve çokça da yurda dönmek diye yorumlayanların haklı gerekçeleri var. Bir deneyim arkasında başka örnekleri yaratamadığında bir aşılamazlık çentiği de bırakır. Çocukken babasının kütüphanesinin önünde boyu ölçülen çocuk bir daha o kitaplığa uğramazsa atılan çentik en uzun boy diye anılacaktır şüphesiz. Oysa nicedir yazdıklarında ‘eve dönmenin’ bir yurt meselesi değil; dil, hafıza ve üslup yöntemi olduğunu son derece yenilikçi bir yolla sunuyor bize Şavkar Altınel. Manş’ın doğu ucundan attığı ipe tutunanlar edebiyatın o büyük ikna ediciliği karşısında kendi hallerine teslim oluyorlar.

Abartısız, edebiyatta sessizce zirve nasıl olunur bu sorunun en net cevabıdır Şavkar Altınel. ‘Wisconsin, 1963’te, ‘bir varoluş biçiminden bir başkasına geçmenin eşiğinde olmak’ nedir, bize onu gösteriyor. Daha gençliğinin ilk adımında etkilendiği Amerikalı şair Robert Lowell’ın şiiirleriyle yıllar sonra Chesham’da ‘kalabalıkların arasında ansızın eski hayatını tanıyan biriyle göz göze gelmiş gibi’ olunca başlıyor hikâyenin örülüşü. Lowell, Altınel’de olmak istediği şey kadar olunamayacak olanın karşılığına bürünüyor. İddiasız, Adalet Ağaoğlu’nun ‘Göç Temizliği’ cinsinden dolaylı ve dolayımlı bir edebiyat teorisi içeriyor ‘Wisconsin, 1963’. Şavkar Altınel, yıllardır, Amerika ve Batı’da kazandığı edebiyat, kültür ve yazı bilgisini bir kendilik sorunsalına dönüştürmekten çekinmiyor. ‘Öteki’yi, ötekileştirmeden kendisi kılmayı başarıyor. İstanbul, Amsterdam, Chicago, Long Island, Glasgow, Berkhamstef, Chesham döngüsünde, ‘şiirin bizi çağıran yabancı bir ses’ olduğu sırrına varmış bir öznenin ‘körü körüne taklit’ten sıyrılıp ‘içindeki cevapçı yankıyı’ keşfi diye de okunabilecek bir kitap ‘Wisconsin, 1963’. İlk aşk izleniminden yalnızlığın büyük denizine sığınmış ruhun macerasını sunmasıyla da ayrıca değerli.

Robert Lowell, açıkça ifade ettiği üzere Altınel’i derinden etkilemiştir. Bu etkiden salt sıyrılmak için değil aslında onun ne olduğunu tam açıklamak için de Lowell hakkında bir kitap yazmaya girişir Altınel. Böylece, Amerika’nın içyüzünü, kitap içi iç söyleşide açığa çıkarır. ‘Her şeyin değişebileceği düşüncesinin egemen olduğu’ bir iklimden sıyrılmak ve ‘hayatın rastlantısallığını aşıp sanata özgü biçim ve bütünlüğe ulaşmak’ için de seçer bunu Altınel. ‘Aynılık’ ilkesinin iki kişi için taşıdığı ölüm ve doğum günü karşıtlığı her türlü ‘etkilenmeyi’ ‘bazen bir yazarda, aynaya bakıyormuşuz gibi kendimizi görmemiz’ olarak neticelenir. Lowell’ın ‘Benzemezlik Ülkesi’nde görüldüğü gibi, Lowell’a gittikçe ‘benzemezliğin’ ne olduğunu bulur Altınel.
Altın kırlarda, altın sözcükler mırıldanır gibi ilerlediğine şahitlik ederiz Şavkar Altınel’in. ‘Yokluğumun şimdiden çevreme yayıldığını, buradaki hayatın içinde yerimin kalmadığını, görünmeyen birisine dönüştüğümü duyarak ilerledim’ diye yazar ‘evden’ başka bir ‘eve’ geçerken. Bu biraz zaman zaman gürleyerek tarzını değiştirse de gökyüzünün derin sessizliği gibi dingin ve benzersiz olana ulaşmanın göstergesidir.

WISCONSIN, 1963
Şavkar Altınel
Yapı Kredi Yayınları, 2023
88 sayfa.